فروتنی

مَشیُهم التواضع: متقین فروتنانه قدم برمی دارند و برخوردشان متواضعانه است. انسان متقی خود را فروتر از دیگران می نهد و برای انسانهای متعادل، مسلمین و مؤمنین ارزش و اهمیت قائل است. شخصیت افراد را مورد تهاجم قرار نمی دهد، تکبر نمی ورزد، بندگی و ضعف خود را به دست نسیان نمی سپارد و خود را در جایگاه الوهیت و ربوبیت نمی نشاند.

راز فروتنی پارسایان

و سر مطلب آن است که فرد پارسا بینش توحیدی دارد هر وجودی و کمالی را در عالم هستی از او می داند، برای هیچ وجودی و کمالی استقلال با لذات نمی شناسد، هر آن چه می بیند از خیرات و کمالات، آن را مظهر و جلوه ای از جلوه های اسماء حضرت حق سبحانه به شمار می آورد و این نکته، متقضای توحید فعلی ناب است. اگر دانشی در خود یا غیر مشاهده کند آن را رشحه ای از رشحات علم مطلق الهی می یابد. اگر فضائلی نفسانی در خود یا غیر بیابد آن را مظهری از مظاهر اسماء مطلق الهی می شمارد. اگر فعلی و قدرتی رؤیت نماید، ظهور قدرت لایتناهی قلمداد نماید و پیداست که با چنین بینشی جایی برای تکبر و تبختر باقی نماند و تواضع صدر نشین گردد و به طور کلی تواضع ملکه ای تحت فضیلت عفت و پاکدامنی است که فیما بین دو رذیلت احساس حقارت و کبر قرار دارد.

فروتنی و تأمل در خویشتن

نگاه و تأمل در ابتدای خویشتن و عاقبت دنیایی خود، در حصول و وصول به فضیلت تواضع بسیار موثر است.

هَل  اَتی عَلی الانسانِ حین مِنَ الدهر لَم یَکُن شَیئاً مَذکُوراً... فَجَعَلناهُ سَمیعاً بَصیراً  (انسان2-1)

آیا انسان زمانی را که چیز قابل ذکری نبود، به یاد می آورد که ما به تدریج او را سمیع و بصیر قرار دادیم؟ یعنی مجهز به جهاز و حواس ظاهری و باطنی شد، قدرت درک و شناخت پیدا کرد، نیرومند شد و به طبیعت و ماوراء طبیعت دسترسی پیدا کرد و از مواهب و نعم آن بهره مند گردید؟ موجودی که ابتدای دنیایش غیرقابل ذکر و انتهایش جیفه و مرداری بیش نیست چه جای تکبر و تفاخر دارد؟ و آیا این کبر و غرور جز خیال بافی چیز دیگری است؟

انَّ الله لایُحِبُّ مَن کان مُختالاً فَخُوراً. که خداوند انسان خیال زده و فخر فروش را دوست ندارد(نساء36)

انسانی که مالک به دنیا آمدن و از دنیا رفتنش نیست ضرر و نفع خود را حافظ نیست، صحت و بیماریش را ضمانتی نیست و اگر قدیر مطلق نخواهد چیزی نیست و به فرض اگر باشد به نهایت ضعیف، آیا تکبر ورزیدن و تفاخر او منشأش جز جهل و نادانی خواهد بود؟

لایَملِکُ لِنَفسِهِ نَفعاً وَ لاضراً و لا موتاً و لا حیوةً ولا نُشُوراً (فرقان3)

اما هرآن کس که به خاطر خدا با بندگانش تواضع ورزد، خداوند او را رفعت و عظمت عطا می کند یعنی او را به خود نزدیکتر و مقربتر می سازد:

قال علی(ع): مَن تواضَع عظّمهُ الله و رَفَعَهُ

افتادگی آموز اگر طالب فیضی                هرگز نخورد آب زمینی که بلند است

در حدیث قدسی آمده است که: ای داود همان گونه که متواضعین نزدیکترین مردم به خدایند هم چنین دورترین آنها متکبرانند.

یا داودُ کَما اَنََّ اَقرَبَ الناسِ مِنَ الله المتواضعونَ کذلکَ اَبعدُ الناسِ مِنِ الله المُتکَبرونَ.

به موسای کلیم وحی آمد: ای موسی آیا می دانی که چرا از میان بندگانم ترا مخاطب ساختم؟ زیرا در میان آنها از تو متواضعتر ندیدم تو به هنگام نماز، روی بر زمین می سایی:

یا موس اَتدری لِمَ اصطَفَیتُکَ بِکَلامی دونَ خَلقی؟ اِنَی قَلَّبتُ عِبادی ظَهراً لِبَطنٍ، فَلَم اَجِد فیهِم اَحداً اَذلَّ لی نَفساً مِنکَ یا موسی اِنَّکَ اِذا صَلَّیتَ وَضَعتَ خَدَّکَ عَلَی التُرابِ. ( اصول کافی) گاگر

رسول خدا(ص) خطاب به یارانش فرمود: شیرینی بندگی را در شما نمی بینم. گفتند: شیرینی بندگی چیست؟ فرمود: تواضع.

تواضع پسندیده و فروتنی ناپسند

اما تذکر این نکته ضروری است که هر تواضعی به حقیقت تواضع نخواهد بود تواضع حق آن است که در مقابل حضرت حق سبحانه، دین حق و اولیاء حق باشد و الا خوارکردن خود در مقابل قدرتمندان و ثروتمندان و متکبران نه تنها فضیلت نیست بل عین رذیلت است و باید که از آن برحذر بود:

مَن تَواضَعَ غَنیاً لِغِناهُ ذَهَبَ ثُلثا دینهِ  هرآن کس در مقابل ثروتمندی به خاطر ثروتش تواضع کند، دو سوم دینش را از دست داده است.

از رسول خدا(ص) روایت است که فرمودند: هرگاه با فروتنان امت من روبرو شدید تواضع ورزید و آنگاه که با متکبران مواجه می شوید تکبر کنید تا موجب فرو نشستن و شکستن کبریائی آنها شود.

مرحوم خواجه عبدالله انصاری در کتاب صد میدان در باره منشاء تواضع و اقسام آن مطالب موجزی دارند که ذکر آن برای اهلش بس مفید خواهد بود:

منشاء تواضع

«از میدان فقر تواضع زاید

و قوله تعالی: و عِبادُالرَّحمنِ الَّذینَ یَمشُونَ عَلی الارض هَوناً

یعنی: بندگان خدای رحمان بر روی زمین، افتاده می روند.

اقسام تواضع

تواضع فروایستاد نست حق را و آن سه چیز است:  1-حق را 2-دین وی را 3- اولیاء او را

تواضع حق جل جلاله:

فرمان وی را خوار باشی

زیرحکم وی پژمرده باشی

و در یاد کردن وی حاضر باشی

تواضع دین وی را:

رای خود را برابر گفت وی باز نداری

و برسر رسول وی(ص) استاد نجویی

و حق را از دشمن نیز پذیرا باشی

تواضع اولیاء او را:

قدر ایشان زیرقدر خویش نداری

و از خویش، ایشان را اکرام نمایی

و از ظن بد خویش، ایشان را آزاد داری»

 * استفاده بدون ذكر نام نويسنده و نشاني : http://www.hankh.ir/?p=35217 ممنوع است *