جماران، بیست و ششم خرداد سال 58 بود که امام خمینی (س) در پیامی طرح سراسری جهاد سازندگی را مطرح کردند. مرحوم حجت الاسلام و المسلمین هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود به این رویداد مهم اشاره و چنین نقل کرده است:

‌‌با نزدیک شدن فصل تعطیلات دانشجویان و دانش آموزان، استفاده از این قشر با هدف‌‎ ‎‌آشنا کردن آنها با صحنه های واقعی کار و یاری رساندن و خدمت به روستاییان محروم،‌‎ ‎‌به صورت جدی تر مطرح شد. پیش از این، ما با توجه به بررسی هایی که دربارۀ اولویت های‌‎ ‎‌کشور داشتیم، رسیدگی به وضعیت نابهنجار روستاها را یکی از ضرورت ها تشخیص‌‎ ‎‌داده بودیم و بر مبنای همین بحث، طرحی از طریق حزب جمهوری اسلامی برای بسیج‌‎ ‎‌دانشگاهیان و فرهنگیان برای آباد کردن روستاییان کشور، کمک به روستاییان در ماه های‌‎ ‎‌تابستان و دوره تعطیلی مدرسه ها و دانشگاه ها (در تاریخ اول اردیبهشت 1358)، منتشر‌‎ ‎‌کرده بودیم. در مراحل اجرایی این طرح مطلع شدیم که امام در اندیشه طرحی مشابه‌‎ ‎‌برای روستاها هستند. جزئیات این طرح را بررسی کردیم، دیدیم برنامه جامع و خوبی‌‎ ‎‌است بعد هم با جدیّت پیگیری و کمک کردیم، تا اینکه امام در پیام مهمی، طرح‌‎ ‎‌سراسری جهاد سازندگی را (در تاریخ 26 خرداد 1358)، اعلام کردند.‌

‌‌در این پیام امام با بیان اینکه: «با فداکاری ملت، بحمداللّه مراحلی را که بسیار اهمیت‌‎ ‎‌داشت، پشت سر گذاشتیم» تأکید کردند: «بحمداللّه ملت ما راجع به سازندگی، مهیا بودن‌‎ ‎‌خودشان را اعلام کرده اند. دانشجوهای عزیز، متخصصین، مهندسین، بازاریان،‌‎ ‎کشاورزان و همه قشرهای ملت، داوطلب برای این (هستند) که ایرانی را که به طور‌‎ ‎‌مخروبه دست ما آمده است، بسازند».‌‎[1]‎

‌‌«از این جهت، باید ما این جهاد را به سازندگی موسوم نماییم. در این جهاد سازندگی‌‎ ‎‌ـ همه قشرهای ملت، زن و مرد و پیر و جوان.... همه با هم باید تشریک مساعی کنند و‌‎ ‎‌این ایران را که خراب شده است، بسازند....»‌‎[2]‎

‌‌بی تردید، تأسیس جهاد سازندگی از تدبیرهای مهم امام بود و هر کس با دقت در این‌‎ ‎‌امر، از آینده نگری و واقع بینیهای امام لذت می برد.‌[3]‎‌‎ ‎( برشی از کتاب امام خمینی (س) به روایت آیت الله هاشمی رفسنجانی؛ ص 310-311)

متن کامل پیام امام به شرح زیر است: 

«بسم اللّه‌ الرحمن الرحیم

ما در مشکلات باید متوسل بشویم به ملت. ملتی که ـ بحمداللّه‌ ـ مهیا برای کمک و فداکاری بوده و هستند. با فداکاری ملت ـ بحمداللّه‌ ـ مراحلی را که بسیار اهمیت داشت پشت سر گذاشتیم، موانع مرتفع شد، خائنین رفتند، و اگر تتمه‌ ای هم باشد، با همت ملت خواهند رفت. لکن این دیوار شیطانی بزرگ که شکست، پشت آن دیوار خرابی های زیاد هست؛ و ما باید به همت ملت آن خرابی ها را ترمیم کنیم. ناچاریم که به ملت متوجه بشویم برای سازندگی؛ برای اینکه ترمیم کنیم این خرابی ها که در طول مدت حکومت جائر پهلوی در مملکت ما حاصل شده است. و ـ بحمداللّه‌ ـ ملت ما راجع به سازندگی، این مهیا بودن خودشان را اعلام کرده‌اند. دانشجوهای عزیز، متخصصین، مهندسین و بازاری، کشاورز، همۀ قشرهای ملت، داوطلب برای این است که ایرانی که به طور مخروبه به دست ما آمده است بسازند. از این جهت، باید ما بگوییم یک جهاد سازندگی، موسوم کنیم این جهاد را به «جهاد سازندگی» که همۀ قشرهای ملت، زن و مرد، پیر و جوان، دانشگاهی و دانشجو، مهندسین و متخصصین، شهری و دهاتی، همه با هم باید تشریک مساعی کنند و این ایران را که خراب شده است بسازند. و البته آن جاهایی که بیشتر خرابی هست؛ مثل آنجاهایی که روستاها، جاهایی که مساکن عشایر هست، دهات دورافتاده که تقریباً هر کدام از گروهها می‌آیند، شکایت از وضعشان دارند، می‌گویند برق نداریم، خانه نداریم، آب نداریم، اسفالت نداریم، بهداری نداریم؛ و همه هم صحیح می‌گویند. بنا، بر این بوده است که اینطور ایران را خراب کنند. و الآن که ـ بحمداللّه‌ ـ آن سد شکسته شد، برای مرحلۀ ثانی، که مرحلۀ سازندگی است، ما دستمان را پیش ملت دراز می‌کنیم، و از ملت می‌خواهیم که همه در این نهضت شرکت کنند و همه دست برادری به هم بدهند و این سازندگی و جهاد سازندگی را شروع کنند. و البته مأمورین دولت در هر جا ـ آنها هم ـ مردم با آنها تشریک مساعی کنند. در تحت نظر اشخاص کارشناس، مأمورین دولت کارها را انجام بدهند. و روحانیونی که در همه جا در بلاد ـ بحمداللّه‌ ـ هستند، در این امر آنها هم تشریک مساعی کنند، نظارت کنند.

و من به همۀ ملت، به همۀ اشخاص که در این روستاها و دهات به سر می‌برند، پس از اینکه به همه‌شان دعا می‌کنم و عرض ارادت، یک سفارش دارم. و آن اینکه توجه کنند کسانی که برای ساختن و برای سازندگی و برای جهاد سازندگی در دهات می‌آیند، در روستاها می‌آیند، توجه کنند که مبادا خدای نخواسته در بین آنها یک اشخاصی نباشد که بر خلاف رویّۀ ملت، بر خلاف اسلام، مسائلی داشته باشند. اگر یک همچو اشخاص دیدند، فوراً آنها را از ده کنار بگذارند، و نگذارند در بین جوانهای ما، در بین روستاییان ما، تبلیغات سوئی بکنند.

ان‌شاءاللّه‌ خداوند به همۀ ملت و به همۀ کسانی که در این راه تشریک مساعی می‌کنند و این وظیفۀ اخلاقی ـ شرعی را ادا می‌کنند، به همه توفیق عنایت کند. همه موفق باشند که در این جهاد شرکت کنند و آن خرابه‌ها را بسازند، و برادران خودشان را کمک کنند؛ که شاید هیچ عبادتی بالاتر از این عبادت نباشد. بلکه من می‌خواهم از اشخاص که برای زیارتها، برای مکۀ معظمه، برای مدینۀ منوره می‌خواهند بروند لکن به طور استحباب می‌خواهند بروند، من می‌خواهم از آنها هم تقاضا کنم که شما برای ثواب می‌خواهید بروید مکه مشرف بشوید، می‌خواهید بروید مدینۀ منوره، عتبات عالیات مشرف بشوید؛ امروز ثوابی بالاتر از اینکه به برادرهای خودتان کمک کنید[نیست]و این سازندگی را همه با هم شروع کنید که ایران خودتان درست ساخته بشود، و برادرهای خودتان نجات پیدا بکنند. خداوند به همۀ شما اجر عنایت می‌کند، و همان ثوابی را که شما از زیارتها می‌خواهید خداوند به شما در این جهاد خواهد داد. والسلام علیکم و رحمة‌اللّه‌ و برکاته.» (صحیفه امام؛ ج 8، ص 179-180)

1. صحیفه امام؛ ج 8، ص 179.

2. همان جا.

3. انقلاب و پیروزی؛ ص 290ـ291.