علی‌رغم اینکه نام «خلیج فارس» در اکثر نقشه‌های تاریخی و اسناد به‌دست‌آمده از دوره باستان با همین عنوان یا معادل آن در دیگر زبان‌ها یاد شده، اما طی بیش از نیم قرن گذشته از سوی جریان‌های ملی‌گرایانه عربی و با تلاش استعمار، با نام جعلی یاد شده است؛ اقدامی که همواره مورد انتقاد پژوهشگران و رجل سیاسی ایران واقع شده است، تازه‌ترین اقدام نیز زمزمه‌هایی مبنی بر احتمال جعل نام این پهنه آبی از سوی دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، در راستای جلب نظر برخی کشورهای عربی است.

هرچند طی سال‌های گذشته ایران موضع خود را بارها و بارها در این زمینه اعلام و بر وجود اسناد تاریخی در این رابطه تأکید کرده است، اما گاه و بیگاه تحریف نام خلیج فارس از سوی مقامات عربی و غربی تکرار می‌شود، با این حال، به‌نظر می‌رسد محدود کردن اقدامات برای روشنگری در این زمینه به تریبون‌های سیاسی، چندان موفقیت‌آمیز نبوده است، با وجود در دست داشتن اسناد و نقشه‌های مختلف تاریخی، ایران عمدتاً کوشیده است از مسیر تذکر این مسئله را در سطح بین‌الملل روشن کند.

خاموشی دستگاه فرهنگی کشور در قبال خلیج فارس، قابل تأمل است. در حالی که از گذشته تا امروز آثار متنوعی درباره این پهنه آبی نوشته شده است و پس از تلاش‌ها برای جعل تاریخ، غیرت و عشق نویسندگان ایرانی به ایران سبب شده است کتاب‌های مستند و متقنی بر پایه اسناد تاریخی در کشورهای مختلف منتشر شود، اما کمتر اثری است که از مسیر دستگاه‌های فرهنگی کشور ترجمه و در بازار نشر بین‌الملل معرفی و عرضه شده باشد.

کتاب «هیاهو بر سر هیچ»، نوشته استاد محمدعلی موحد، از جمله همان معدود آثاری است که ترجمه شده است. استاد موحد در این کتاب به تاریخچه خلیج‌ فارس و معاهدات بین‌المللی ایران و انگلیس دراین‌باره می‌پردازد.

ایشان در «هیاهو بر سر هیچ» سعی کرده است به‌دور از گردوغبار، ستیزه‌جویی و غوغاگری، زمینه را برای رفع سوء‌تفاهم و رنجیدگی میان دو طرف آماده کند. او با بررسی سوابق تاریخی خلیج فارس در معاهدات بین‌المللی ایران و انگلیس و با ارائه اسناد محرمانه هندوستان و انگلستان و بررسی دقیق حقوقی اسناد و زیر و بم مذاکرات، ادعاهای ارائه‌شده از سوی شیوخ را بی‌اساس و مبالغه مستعار می‌شمارد. در این کتاب، موقعیت جغرافیایی جزایر، ارتباط افغانستان با منطقۀ خلیج فارس، حضور بریتانیا در این منطقه و معاهدات ایران و انگلستان بررسی شده است. در پایان کتاب، تصویر چندین سند و نامه به‌همراه نقشۀ خلیج فارس و موقعیت جغرافیایی جزایر نیز آمده است.

انتشارات شمع و مه این کتاب را به‌قلم میترا فرزاد، استاد دانشگاه پاریس، به زبان فرانسه ترجمه و با همکاری انتشارات اِدیسیون لاولوا منتشر کرده است. خبرگزاری تسنیم با افشین شحنه‌تبار، مدیر انتشارات شمع و مه، درباره تجربه ترجمه و انتشار این اثر در یکی از مهمترین کشورهای اروپایی به گفت‌وگو پرداخت که در ادامه می‌خوانید:

تسنیم: آقای شحنه‌تبار، چرا میان آثار متنوعی که درباره خلیج فارس نوشته شده است، کتاب «هیاهو بر سر هیچ» برای ترجمه انتخاب شد؟ این اثر نسبت به کارهای مشابه گذشته چه‌مزیتی داشت؟

نخستین مزیت این کتاب، فرم نوشتاری آن است که مستند است، از سوی دیگر، مؤلف کتاب را می‌توان دومین مزیت این اثر نسبت به کارهای مشابه دانست. استاد موحد از جمله مؤلفان ایرانی شناخته‌شده در اروپاست که آثار زیادی از ایشان تاکنون ترجمه شده است. پیشنهاد همکاران فرانسوی این بود که روی کتابی کار کنیم که مؤلف آن شناخته‌شده باشد تا بتوان از این اثر به‌عنوان یک اثر مرجع یاد کرد.

در واقع تلاش داشتیم کتابی از یک مؤلف و تاریخ‌شناس بزرگ درباره خلیج فارس داشته باشیم که فکر می‌کنم همانند استاد موحد در زمان حاضر در این حوزه نداشته باشیم.

کار ترجمه کتاب «هیاهو بر سر هیچ» در سال ۲۰۱۵ با همکاری خانم میترا فرزاد آغاز شد و در سال ۲۰۱۶ این ترجمه به اتمام رسید، در همان سال کتاب توسط بخش ایران‌شناسی دانشگاه سوربن معرفی و در نمایشگاه کتاب پاریس به‌همت رایزنی فرهنگی ایران در فرانسه رونمایی شد. ترجمه کتاب در سطح عالی انجام شده است و در سال ۲۰۱۹ نیز به چاپ دوم رسید و در زمان حاضر نیز در فروشگاه‌ها در دسترس است.

تسنیم: انتشار ترجمه کتاب استاد موحد چه‌بازخوردی در مجامع سیاسی و فرهنگی فرانسه داشت؟

یکی از اتفاقات جالبی که برای این کتاب در سال ۲۰۱۷ رخ داد، خواندن بخشی از آن در پارلمان فرانسه بود که به‌عنوان سندی درباره خلیج فارس ارائه شد، چون تمرکز کتاب «هیاهو بر سر هیچ» بر سر موجودیت نام خلیج فارس و سابقه تاریخی آن در اسناد تاریخی است.

در آن زمان کتاب خیلی مطرح شد، روزنامه لوموند، به‌عنوان مهمترین روزنامه فرانسه نیز در مطلبی به این کتاب پرداخت، در واقع می‌توان گفت به‌دلیل مزیت‌هایی که کتاب داشت، نامش خیلی سریع در مجامع فرهنگی نیز مطرح شد، البته این را هم باید ذکر کرد که بحث بر سر نام خلیج فارس در آن زمان همانند الآن نبود و تنها یکی دو کشور بحث‌هایی را مطرح کرده بودند.

* تسنیم: تعداد عناوینی که درباره خلیج فارس نوشته شده است، کم نیست، اما ما می‌بینیم که واکنش مسئولان به بحث جعل خلیج فارس تنها به بیانیه‌های سیاسی محدود است و کمتر کار فرهنگی در این زمینه انجام می‌شود، به‌عنوان ناشری که در حوزه بین‌الملل فعال است، بفرمایید که ایران لازم است در چه‌حوزه‌هایی دراین‌باره کار کند و جای خالی چه‌آثاری احساس می‌شود؟

متأسفانه موضوعی که درباره ما وجود دارد، این است که غیرایرانی‌ها در خارج از کشور بیشتر راجع به ایران کار کرده‌اند تا خودمان، درباره خلیج فارس هم می‌بینیم که در فضای مجازی خارجی‌ها دقیق‌تر و با ارجاع به رفرنس‌های مناسب‌تری کار را جلو می‌برند، نگاه ما همیشه در حوزه خلیج فارس بیشتر معطوف به داخل بوده است.

باید گفت ما در این زمینه کم کار داشتیم، من جزو انگشت‌شمار افرادی هستم که یک کتاب درباره خلیج فارس در عرصه نشر بین‌الملل کار کرده‌ام. ایران می‌تواند با توجه به منابعی که منتشر شده است، در حوزه آکادمیک قوی‌تر عمل کند تا حقانیت نام خلیج فارس را از این طریق اثبات کند.

* تسنیم: جالب است، یکی از نکات جالب کتاب استاد موحد، ارائه اسنادی از کشورهای عربی درباره خلیج فارس است.

*بله؛ دقیقاً. این اسناد خود دلیل واضحی است بر حقانیت عنوان خلیج فارس و تأکید می‌کند که در اسناد تاریخی کشورهای عربی نیز با همین نام ذکر شده است، این موضوع، یکی از مهمترین ویژگی‌های کتاب است، از سوی دیگر، کتاب «هیاهو بر سر هیچ» در ژانر جنرال است، حجم زیادی ندارد و عمومی است؛ از این جهت می‌تواند برای مخاطب عام نیز خواندنی باشد.

* تسنیم: با توجه به استقبالی که از کتاب صورت گرفته است، آیا قرار است به دیگر زبان‌ها هم ترجمه شود؟

ترجمه فرانسه کتاب در سطح عالی است؛ به همین دلیل به‌راحتی می‌توان در ترجمه کتاب به دیگر زبان‌ها بهره برد. برنامه ترجمه کتاب به دیگر زبان‌ها از جمله انگلیسی و اسپانیایی را داریم؛ چون جامعه مخاطب و گستره جغرافیایی بیشتر دارند، حتماً با جناب دکتر موحد نیز دراین‌باره گفت‌وگو خواهیم کرد.