بسم اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ 

::درس شصت و ششم به تاریخ: 27 بهمن 94 

::قرار چهل روزه : ترک غیبت 

::قرار روز : السلام علیک یا سید الساجدین علیه السلام 

::هدیه به : امام سجاد علیه السلام 

::تدبر در سوره مبارکه : اعلی/ بخش سوم

تشخیص فضای سخن و جهت هدایتی سوره:

• فضای سخن و جهت هدایتی سیاق نخست:

    فضای سخن: مخاطب این سیاق رسول مکرم اسلام(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) است و به جا بودن آیات آن، حاکی از فضای مقتضی تسبیح و تنزیه پروردگار از زبان مبارک ایشان است (آیه ۱) هرچند که وجه این اقتضا از آیات سیاق بعد مشخص می شود.

    جهت هدایتی: در این سیاق، رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) به تسبیح و تنزیه اسم پروردگار بلند مرتبه فرمان داده می­ شود (آیه ۱) و در دامنه همین فرمان، برخی از اوصاف پروردگار بیان می گردد (آیه ۲ تا ۵). روشن است که فرمان تسبیح، جهت هدایتی است. با این حال، توجه به رویکرد اوصاف مذکور نیز لازم است:

الف.آفریدن، اعتدال بخشیدن، تعیین کردن حدی برای رشد و کمال و هدایت کردن و رساندن مخلوق به حد معین شده، اوصافی عام است که در دامنه فرمان به تسبیح بیان می شود (آیه ۲ و ۳) و جامع این اوصاف، هدایت تکوینی است.

‌ب.رویاندن چراگاه ها و خشک و تیره ساختن آنها اوصافی خاص است که در این مجال مطرح می­ گردد (آیه ۴ و ۵). این اوصاف، بیان مصداقی از مخلوقات است که حد رشد آنها، ناچیز و بهره­ آنها از هدایت تکوینی، کم است.

به این ترتیب، جهت هدایتی سیاق نخست چنین است: «فرمان تسبیح اسم پروردگار به پیامبر(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله): ای رسول ما! اسم پروردگار بلندمرتبه ات را منزّه دان؛ کسی که هدایت تکوینی به دست اوست و همو حد رشد برخی از مخلوقات را ناچیز و بهره آنها را از هدایت تکوینی، کم قرار داده است».

• فضای سخن و جهت هدایتی سیاق دوم

    فضای سخن: مخاطب این سیاق نیز رسول اکرم(ص) است و آیات آن در فضایی به جاست که آن حضرت برای اقدام به تذکر وحیانی، نیازمند تقویت و تثبیتی از جانب خدا باشد (آیه ۹). نگرانی از توانایی دریافت و حفظ وحی (آیه ۶ و ۷)، احساس دشواری در تبلیغ وحی (آیه 8 ) و ابهام نسبت به آینده تذکر دادن و عکس العمل مردم در قبال تذکر وحیانی (آیه ۱۰ تا ۱۳)، عوامل فعلیت یافتن این نیاز است.

    جهت هدایتی: درباره این سیاق باید گفت:

الف.ابتدا دو وعده به رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) داده شده است: إقراء وحی به گونه ای که آن حضرت فراموش نکند و آماده سازی آن حضرت برای پیمودن راه آسان تبلیغ وحی که جامع این دو وعده، رفع نگرانی نسبت به توانمندی دریافت، حفظ و ابلاغ وحی است.

‌ب.سپس بر مبنای دو وعده پیشین، رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) به تذکر دادن فرمان داده می­ شود و در دامنه همین فرمان، بر سودمندی تذکر تأکید می گردد.

‌ج.در ادامه، عکس العمل مردم در قبال تذکر وحیانی رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) به این صورت بیان می­ شود که اهل خشیت، پذیرندگان تذکر تو هستند و هرکس از تذکر تو دوری کند، شقاوتمندی است که در آتش قرار می­ گیرد. با توجه به اینکه این عکس العمل خطاب به پیامبر(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) مطرح می­ گردد، می ­توان نتیجه گرفت که در مقام بیان این مهم است که ای رسول! پذیرش تذکر تو تابع خشیت مخاطبان و دوری از آن، به بار آورنده آتش دوزخ برای آنان است؛ یعنی تو نسبت به عکس العمل مردم در قبال تذکر وحیانی مسئول نیستی.

دو وعده ابتدایی، مقدمه فرمان تذکر و بررسی عکس العمل مردمی نیز در دامنه همین فرمان است؛ بنابراین جهت هدایتی این سیاق چنین خواهد بود: «فرمان تذکر وحیانی به رسول الله(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله): ای رسول ما! امکان دریافت، حفظ و ابلاغ وحی را برای تو فراهم می سازیم. تو براساس وحی تذکر بده و بدان که نسبت به عکس العمل مردم در قبال تذکر خود مسئول نیستی».

• فضای سخن و جهت هدایتی سیاق سوم

    فضای سخن: مخاطب سیاق سوم کسانی هستند که پیامبر(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) به سوی آنها مبعوث شده است و آیات این سیاق در فضایی به جاست که آنان از تزکیه دوری جویند (آیه ۱۴)، از یاد خدا غفلت ورزند (آیه ۱۵) و دنیا را بر آخرت ترجیح دهند (آیه ۱۶ و ۱۷).

   جهت هدایتی: این سیاق دارای دو مطلب است: آیه ۱۴ – ۱۷ و آیه ۱۸ – ۱۹٫

الف. مطلب اول: رستگاری در گرو تزکیه و یاد خداست، ولی شما حیات دنیا را بر آخرت ترجیح می دهید.

مطلب دوم، توضیحی درباره مطلب نخست است؛ بدین ترتیب، جهت هدایتی این سیاق چنین است: «حقیقتی در همه کتب آسمانی: با ترجیح حیات دنیا بر آخرت، به رستگاری نمی رسید: رستگاری در گرو تزکیه و یاد خداست. کسی که دنیا را بر آخرت ترجیح دهد، هرگز تزکیه نمی شود و در غفلت از خدا غوطه ور و گرفتار شقاوت خواهد بود».

واسلام علیکم و رحمه الله و برکاته

ف - پورسلطان