نشریه حریم امام نوشت: این روزها و در گعده‌های علمی و روشن‌فکری، مسئله حجاب و حدود و ثغور آن به یکی از مباحث اصلی محافل علمی و گروه‌های مجازی تبدیل شده است. آنچه در برخی موارد مغفول واقع شده، این نکته است که فقها بحث حجاب و پوشش زنان را از دو نظرگاه متفاوت مطرح کرده‌اند؛ گاه در باب حدود پوشش زنان در حال نماز و گاه در باب لزوم ستر و پوشش در برابر نامحرم. آیت‌الله محمد سروش محلاتی در نوشتاری به این نکته تنبه داده است:
اشاره
در سال‌های اخیر برخی از نویسندگان، طی مقالات و مباحثی درباره حجاب، لزوم پوشش سر و گردن را برای زنان مورد انکار قرار داده و به علاوه با استشهاد به برخی کلمات فقهاء این حکم را مورد اختلاف نظر دانسته‌اند.
درباره این دیدگاه نکاتی قابل توجه است و قبل از اشاره به آنها، باید توجه داشت که فقها بحث حجاب و پوشش را از دو زاویه متفاوت(عبادی و اجتماعی) مطرح کرده‌اند: یکی حدود پوشش زنان در حال نماز و دیگری پوشش آنان در برابر مردان نامحرم.
پوشش اجتماعی
۱. وجوب پوشش و ستر سر و گردن برای زنان(حرائر) در برابر نامحرمان در فقه امامیه مورد اتفاق نظر همه فقیهان است و در تاریخ فقه شیعه کسی که این حکم را انکار کرده باشد، نمی‌شناسیم. مرحوم آیت‌الله بروجردی که در احاطه بر فقه و اقوال فقها و مذاهب مختلف فقهی شخصیتی کم‌نظیر بود، لزوم ستر سر و گردن را مسلم و مورد اتفاق نظر میان مسلمانان دانسته، بلکه آن را از ضروریات می‌شمارد و می‌گوید: «إنّ الستر فی غیر الوجه و الکفین علی النساء واجب مسلّما عند المسلمین من العامة و الخاصة بل یعدّ هذا المقدار من الضروریات فیوجب انکاره الکفر...»(تبیان الصلاه، ج۳، ص۲۵۹)
پوشش عبادی
۲. برای زنان واجب است که بدن و سر و گردن خود را در حال نماز بپوشانند. در این مسئله قول شاذی درباره عدم وجوب سر و گردن وجود دارد که به ابن جنید منسوب بوده و در روایتی وارد شده است. ولی در اینجا هم کسی از او حمایت نکرده و در طول هزار سال گذشته فتوای به جواز کشف رأس در حال صلاه، سراغ نداریم.
رابطه پوشش عبادی با پوشش اجتماعی
۳. جواز کشف رأس «در نماز» برای زنان، به معنی آن نیست که آنان می‌توانند در برابر «نامحرم» نیز سر و گردن خود را مکشوف بگذارند. ابن جنید که تنها قائل به جواز کشف در نماز است، تصریح کرده است که این کار در صورتی جایز است که «ناظر نامحرمی» وجود نداشته باشد:
«لا بأس أن تصلی المرأة الحرّة و غیرها و هی مکشوفة الرأس حیث لایراها غیر ذی محرم لها»(مختلف، ج۲، ص۹۶)
مبنای متفاوت دو نوع پوشش
۴. درباره لزوم پوشش سر و گردن بر زنان، استدلال اصلی فقها به آیه قرآن است که به صراحت استفاده از «خمار»(روسری) تا حد پوشاندن گریبان را لازم دانسته است: «وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ»(سوره نور/آیه۳۱). در حالی‌که در مورد پوشش در نماز این آیه مورد استناد نیست زیرا آیه مربوط به روابط زنان و مردان است. از این رو پوشش سر و گردن در برابر نامحرمان دارای دلیل خاص قرآنی (علاوه بر روایات) است، برخلاف پوشش در حال نماز که مدرک آن صرفا روایی است.
مغالطه یکسان‌انگاری دو نوع پوشش
۵. اگر برخی از فقها مانند صاحب مدارک و محقق سبزواری، در لزوم ستر مو برای زنان تردید کرده و بصراحت فتوا به وجوب پوشش آن نداده‌اند، این تردید مربوط به خصوص ستر «در حال نماز» است و به ستر در برابر «نامحرم» مربوط نمی‌شود.
عاملی و سبزواری در بحث خود کاملا «ستر صلاتی» را از «ستر در برابر ناظر نامحرم» تفکیک کرده‌اند(مدارک الاحکام، ج۳، ص۱۸۹، ذخیره، ج۲، ص۲۳۶). آنها حتی در حال نماز ستر سر را واجب می‌دانند، لذا جواز کشف رأس را حتی در حال نماز هم نمی‌توان به ایشان نسبت داد تا چه رسد به حال مواجهه با نامحرم! و باید توجه داشت که فقهای ما دچار مغالطه یکسان‌انگاری پوشش اجتماعی با پوشش عبادی نبوده‌اند.
مبنای پوشش مو
۶. در اینجا نمی‌توان به ارائه و بررسی استدلال‌هایی که در فقه برای وجوب پوشش سر و گردن وجود دارد، پرداخت ولی می‌توان اشاره کرد که علاوه بر ادله‌ای که بطور کلی در این باره وجود دارد(مثل ادله لزوم خمار)، در خصوص «موی سر» زنان نیز روایاتی رسیده است، مثلا بزنطی از امام رضا(علیه السلام) درباره جواز نگاه به موی سر خواهر زن سوال کرد و امام فرمود جایز نیست مگر آنکه از قواعد باشد(وسائل، ج۲۰، ص۱۹۹). و او از حضرت رضا(ع) نقل می‌کند که پسر بچه تا بالغ نشده است بر زن واجب نیست موی خود را از او بپوشاند: «وَلَاتُغَطِّی الْمَرْأَةُ شَعْرَهَا مِنْهُ(الغلام) حَتَّى یَحْتَلِمَ.»(همان۲۲۹) و نگاه به موها و دستهای زنان اهل ذمه استثناء شده است: «لَا حُرْمَةَ لِنِسَاءِ أَهْلِ الذِّمَّةِ- أَنْ یُنْظَرَ إِلَى شُعُورِهِنَّ وَ أَیْدِیهِنَّ»(همان، ۲۰۵) این روایات که از اسناد معتبری برخوردار است، مبنای فتوای فقها قرار گرفته و در کتاب‌های مفصل فقهی از آن بحث شده است.
