اگر کسی سیره و سخنان بنیانگذار جمهوری اسلامی را مرور کند، درخواهد یافت که هیچ کس به مثل آن بزرگمرد جایگاه شهید و شهادت را درنیافته بود و کسی به قدرت قلم و بیان او نمی تواند مقام فرزندان جبهه و جنگ را توصیف کند شاید به این دلیل که رابطه بچه های جنگ با امام راحل(ره) از نوع دیگری بود. متفاوت از رابطه رسمی که سران حکومتها با نظامیان و فرماندهان با سربازان شان دارند.

وصیت نامه ها و خاطراتی که از رزمندگان به یادگار مانده است یک راهنما و نشانی روشن است تا به نوع رابطه آنها ساکنان کوی جبهه با جماران پی ببریم. کمتر نوشته و نامه ای از رزمندگان و آزادگان می توان یافت که در آن از عشق و دلدادگی به امام (ره) سخن نرفته باشد

آری رابطه رزمندگان با امام راحل(ره) از جنس عشق بود. پیوندی که میان جماران و جبهه برقرار بود پیوندی معنوی و قلبی بود. فرماندهی او در جنگ و بر رزمندگان به معنای واقعی حکومت بر قلبها بود. تفکر امام(ره) بود که جنگ تحمیلی را به مقدس ترین حرکت تاریخ ایران تبدیل کرد. با چنین تعریفی حضور در کارزار جنگ برای جوان ایرانی بالاترین فریضه و متعالی ترین ارزش بود. برد شکست و ناکامی در این عرصه معنی و مفهوم نداشت و کسی در فضیلت و قداست آن حتی برای یک روز تردید نکرد.

اندیشه های امام (ره) جبهه جنگ را به مدرسه عرفان و معنویت تبدیل کرد که در آن، جان و زندگی تنها سرمایه ای بود که جوانان ایرانی در طبق اخلاص می نهادند آحاد رزمندگان نه تنها رفتار خود را با نگاه امام تنظیم می کردند بلکه از نفس او انرژی و گرما می گرفتند.

اکنون بعد از قریب 30 سال بی گمان شناخت جایگاه شهدا و نقش مجاهدان ایران فقط در پرتو اندیشه های امام(ره) امکانپذیر است پاسخ همه سوالهایی که امروز در ذهن نسل بعد از جنگ وجود دارد در دستگاه فکری امام باید (ره) جست و جو شود. این که شهدای ما چه ویژگی داشتند، برای چه هدفی از جان و هستی خویش گذشتند و چگونه آن حوادث شگفت را در مقابل دشمن بعثی خلق کردند، مسائلی است که امام راحل (ره) در طول هشت سال دوران جنگ و سخنرانی ها و نوشته های خویش به روشنی به آنها پاسخ گفته است.

امام (ره) جنگ را «نبرد عقیدتی» می دید و از گفتمان حق و باطل در دکترین خویش بهره می گرفت. در این تعریف رزمندگان و مجاهدان، در واقع مدافعان مرزهای ایمان و اسلام هستند و قبل از آنکه برای تحصیل اهداف مادی مثل برتری نظامی و کشور گشایی بجنگند برای اعتلای اسلام و عزت مسلمین مبارزه می کنند.

اندیشه های امام(ره) در خصوص دفاع مقدس، بازتولید و بازسازی نظریه جهاد دوران صدر اسلام است با همه مراتب و منزلتی که در آن دوران پیامبر اکرم در جنگ با جبهه کفر و شرک برای مجاهدان قایل بود، بر این باور است که برنامه اسلام از عصر وحی تا کنون بر شهادت توام با شهامت بوده است و قتال در راه خدا و در راه مستضعفین در راس برنامه های اسلام است.

از همین رو، در نگاه امام (ره) میان رزمندگان و شهیدان جنگ تحمیل شده بر ما با کشته شدگان جنگهای دیگر تفاوت ماهوی وجود دارد. این تفاوت از «انگیزه و اهداف» جنگ ناشی می شود. در حالی که اغلب جنگ های کلاسیک جهان بر محور رقابت قدرتهای بزرگ و با انگیزه کشورگشایی رقم خورده است نبرد جوانان ایرانی صرفاً برای مقابله با اشغالگران و دفاع از میهن اسلامی و اقتدار اسلام بود.  رهبر کبیر انقلاب اسلامی می فرماید: «اگر فاتحان دنیا افتخار می‌کنند به سرباز گمنام، اسلام بزرگ و ملت شریف و فاتحان عزیز ما افتخار می‌کنند به هزاران سرباز گمنام بزرگواری که در پی نام و نشان نیستند و برای کشور اسلامی خویش و اسلام عزیز و ملت انسان پرور افتخاراتی می‌آفرینند معجزه‌آسا و پیروزی‌های ژرف. فرق است بین سرباز گمنامى که قدرتهاى مادى دنیا به آن فخر مى‌فروشند و بین سربازان گمنامى که پرورده اسلام و مکتب توحید است، که انگیزه آنان تحصیل قدرت و اکثراً ستمکارى است و انگیزه اینان خدا و طلب حق است.» صحیفه امام ج17 - ص 421

  با این تئوری امام (ره) برای شهیدان جنگ جایگاهی را قایل است که در نگاه هیچ کشور و ملتی نمی توان مثل و مانند آن را پیدا کرد. ایشان در این باب به روشنی از آیات الهی و سیره پیامبر و امامان الهام می گیرد و شهید را فردی توصیف می کند که در راه خدا جان خویش را تقدیم می کند و بحث شهادت نیز معامله ای است میان یک مجاهد با معبودش.

او در این بحث نیز هر گونه مقایسه و شبیه سازی میان موضوع کشته شدن در تجربه جنگ های دیگر با دفاع مقدس را ناروا می خواند و تاکید می کند که شهادت در راه خدا چیزی نیست که بتوان آن را با سنجش های بشری و انگیزه های مادی ارزیابی کرد

نقطه اوج نگاه عرفانی امام به جهاد و شهادت آنجا است که او شهادت را مرتبه ای از سلوک عرفانی و سیر انسان به سوی معبود می نگرد. شهید کسی است که به آخرین مرحله و مرتبه از معنویت و یقین رسیده است مرحله ای که حتی عالمان و بزرگان دین را یارای دست یافتن به آن نیست. آرزوی بزرگ رهروان راه طریقت این بوده که از مسیر شهادت به ملاقات باریتعالی بروند. در نظر امام (ره)، مقام شهادت خود اوج بندگی و سیر و سلوک در عالم معنویت است و رسیدن به این نقطه توفیقی است که نصیب هر کسی نمی شود و می گوید: «شهادت هدیه ای است از جانب خدای تبارک و تعالی برای آن کسانی که لایق هستند.» صحیفه امام ج10 - صفحه 440

لذا گفته ها و نوشته های امام (ره) در باره شهدا سرشار از ادبیات و مفاهیم عارفانۀ است. در منظر ایشان، شهید کلمه ای است بس عظیم که در عقل کوچک ما نمی گنجد. شهید آیینۀ تاریخ و شهید مظهر عشق الهی است، کسی وجود او را درک نمی کند. تنها کسی می تواند شهید را بفهمد که چون او شود.

در فرازهایی از بیانات شان که به نوعی جمعبندی از نظریاتش در این باره است وجود شهید و شهدا را منبع حیات و فیض برای جامعه و بشریت می خواند. به مصداق این سخن ادیبان که شهیدان شمع وجودشان می سوزد اما به جهان تاریک انسانها روشنی می بخشند. شهید، شهادت را می آفریند و شهادت حیات امتها را.

نکته شایان تأمل در چشم اندازهای نگاه امام این است که او نگران فراموشی شهیدان و یا راه و رسم آنان نیست و با اطمینان در چند جا تصریح می کند که راه و رسم شهادت کور شدنی نیست و این ملت و آیندگان به راه شهیدان اقتدا خواهند کرد یا آنجا که نوید می دهد: همین تربت پاک شهیدان است که تا قیامت مزار عاشقان و عارفان و دلسوختگان و دارالشفای آزادگان خواهد بود. صحیفه امام ج 21 - صفحه 92