همایش بزرگداشت حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی(ره) صبح روز پنج شنبه در دانشگاه مفید قم  برگزار شد. 
به گزارش جماران، در این مراسم آیت الله سیدعلی محقق داماد، حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمد علی ایازی، حجت الاسلام والمسلمین سعید رهایی و دکتر فرشاد مومنی سخنرانی کردند. 

همچنین در این مراسم از برخی آثار این مرجع تقلید و  کتاب های  «آیت الله العظمی اردبیلی از نگاه دیگران» که شامل مصاحبه های بزرگان در خصوص این مرجع تقلید است، کتاب اسناد ساواک در خصوص مرحوم آیت الله العظمی موسوی اردبیلی و نیز کتاب زندگینامه این عالم برجسته رونمایی شد.

در پایان میزگردی تحت عنوان بررسی اندیشه ها و دغدغه های علمی و دینی آیت الله موسوی اردبیلی(ره) با حضور اساتیدی چون حجت الاسلام یوسفی، حجت الاسلام ادیب و مظفری برگزار گردید.

 در این مراسم حجت الاسلام و المسلمین شهرستانی نماینده تام الاختیار آیت الله العظمی سیستانی، حجت الاسلام والمسلمین سعیدی امام جمعه و تولیت حرم مطهر حضرت معصومه(س)، سید مهدی صادقی استاندار قم و جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه حضور داشتند.

آیت الله سید علی محقق داماد: اهتمام به اساس فقه و اصول نیاز امروز حوزه های علمیه 

آیت الله سیدعلی محقق داماد گفت: آنچه که امروز در حوزه های علمیه بیش از هر وقت دیگری نیاز است به آن اهتمام داشته باشیم، اساس فقه و اصول است.

رئیس هیأت امنای دانشگاه مفید قم با  بیان اینکه درگذشت این فقیه بزرگ ضایعه بزرگی برای عموم مردم و حوزه های علمیه بوده است، اظهار داشت: علاوه بر برگزاری مجالس عمومی در قم و یا شهرستان‌های دیگر برگزاری مجلس خاصی در دانشگاه مفید که یکی از ثمرات زندگی پر بار ایشان است بسیار امر به جا و پسندیده ای است.

وی ابراز داشت:  بر طبق روایات، فوت پیغمبر(ص) و نیز فوت علما و دانشمندان بزرگ نقصی است که در زمین اتفاق می‌افتد؛ سنگینی زمین به دانش است و هر نقصی که در این اطراف پیدا شود نقص در زمین است، بنابراین حق است که برای این گونه حوادث عزادار باشیم، تجلیل کنیم، یادآوری کنیم، تذکر بدهیم و از همین‌ها هم یک بهانه‌ای برای پیشرفت بیشتر به دست بیاوریم.

این استاد حوزه و دانشگاه، با بیان اینکه فقه و اصول نماد و قوام بقاء حوزه های علمیه است، افزود: زندگی مرحوم آیت الله العظمی اردبیلی ابعاد مختلفی داشت و عمده تخصص ایشان در این زمینه بود که نوشته‌ها، آراء، حاشیه‌شان بر عروه و امثال اینها نشان دهنده‌ی دقت نظرشان در این خصوص است.

وی با اشاره به  اینکه این عالم با همان قدرت اجتهاد می‌توانست در اقتصاد هم فکر کند، تصریح کرد: آنچه که امروز در حوزه های علمیه بیش از هر وقتی نیاز است به آن اهتمام داشته باشیم اساس فقه و اصول است؛ علاوه بر اینکه اصول یک درس اختصاصی فقه نیست، اصول یک متد تفکر است و منطقی برای خودش دارد.

آیت الله محقق داماد، یادآور شد: مباحث اصول چیزی است که همه‌ی دنیا به آن نیاز دارد و اختصاص به حوزه علمیه ندارد؛ همین الآن مسائل اصولی در دانشگاه‌های غرب هم مطرح است ولی خیلی عقب مانده ‌تر از این اصولی که ما در قم بحث می کنیم.

وی افزود: مرحوم آیت الله العظمی موسوی اردبیلی(ره) با همه گرفتاری‌هایی که داشت، در عین حال توجهش به این جهت بود و جلسات بحث و گفتگویشان در این باره همچنان تا پایان عمر ادامه داشت.

رهایی: اعتقاد به آزادی بیان در بحث ها از ویژگی های بارز آیت الله موسوی اردبیلی بود

عضو هیئت علمی دانشگاه مفید گفت: مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی به شدت یک فقیه قرآنی و عالم آگاه به قرآن بود که سال ها در این زمینه کار و سعی می کرد در هر مسئله‌ی فقهی اول آیات قرآنی را بحث و تحلیل کند.

عضو هیات علمی دانشگاه مفید اظهار داشت: از سال ۱۳۷۰ توفیق داشتم در خدمت این استاد باشم و از سال ۱۳۷۲ اکثر روزهای هفته در خدمت ایشان بودم.

وی با بیان اینکه مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی معلمی متواضع، پارسا و شاگرد پرور بود، گفت: ایشان سعی کرده بود که آنچه در محضر اساتید خود آموخته بود از اخلاق علمی در خود زنده نگه دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه مفید افزود: از ویژگی‌های اخلاق علمی این مرد بزرگ آزادی بیان بود که پایبند به آن بود و به راحتی در مجلس ایشان  می شد دیدگاه‌ها را  بیان کرد و به صراحت دیدگاه متقابل را می‌پذیرفت.

وی در ادامه با اشاره به خاطره ای از آیت الله موسوی اردبیلی، گفت: ناشر یکی از کتاب‌های مرتبط به ایشان بر اساس اشتباه نام بنده را به عنوان ناظر کار ذکر کرده بود؛ کتاب را قبل از پخش دیدم خدمت ایشان رسیدم و عرض کردم در شناسنامه کتاب نوشته‌اند که آیت الله العظمی موسوی اردبیلی زیر نظر فلانی این کتاب را نوشته، دستور بدهید جلوی این کتاب را بگیرند، ایشان گفت من حرفی ندارم! شما حرفی داری؟ اشکالی ندارد و بگذارید پخش شود لذا تواضع فردی آن هم در حد مرجعیت درسی بود برای همه‌.

رهایی تصریح کرد: آیت الله موسوی اردبیلی ویژگی فقهی خود را در مقدمه‌ی کوتاهی که بر کتاب وزین «فقه الشرکه» نوشته‌اند بیان می‌کند و ابتدا ابراز شعف می‌کند که در سال ۶۸ توانسته اند دوباره به دامان حوزه‌ی علمیه قم برگردد و این نکته را ذکر می‌کند که در سال ۷۰  در ایام تعطیل حوزه دو بحث را شروع کردم؛ یکی بحث فقه الشرکه و یکی بحث فقه التعمیم.

وی ابراز داشت: ایشان در فقه قضا نیز می‌فرمایند من حدود 9 سال متصدی امر قضاوت بودم، در دوره‌ی تصدی امر قضاوت به تحقیق این را یافتم که ادله‌ی اثبات دعوا آنچنان که در فقه سنتی آمده است مورد تمسک قرار نمی گیرند و در پرونده‌های مهم ندیدم کسی به بیّنه تمسک کند، بلکه رجوع به ادله‌ی اثبات دعوای علمی همچون کارشناسی و تحقیق محلی و موارد دیگر مورد عنایت قرار گرفته لذا ایشان  در فقه القضا این مطالب را پوشش دادند.

این استاد دانشگاه، افزود: مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی اذعان داشت از قم تکان نخواهم خورد و این مسئله را پیگیری می‌کنم؛ یکی در حوزه قضا و جزا و یکی در حوزه معاملات که مردم به آن نیاز دارند.

وی اضافه کرد: مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی هم درس آموخته‌ی علمای قم بود و هم درس آموخته‌ علمای نجف و دروس عالی سطح خودشان را در محضر حضرات آیات گلپایگانی، آقا سید احمد خوانساری، مرحوم آقامرتضی حائری گذراند. آثار ایشان تحت تأثیر برخی از اساتید خودشان  چون آقا سید محمد محقق داماد و آیت الله بروجردی به شدت در حوزه فقه و اصول قرار داشت و سعی می‌کرد دیدگاه‌های آن بزرگان را ارتقا بدهند.

عضو هیئت علمی دانشگاه مفید یادآور شد: مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی در مدتی که در نجف بود از محضر علمای بزرگ دیگری مثل مرحوم حکیم، سید عبدالهادی شیرازی و مرحوم آل یاسین بهره برده بود ولی تأثرشان از دیدگاه مرحوم خوئی کاملاً مشهود بود. تحلیل روایات، پردازش به مسائل رجالی و همینطور احاطه‌ی بر فقه یک مسئله را در جای جای فقه بررسی کردن شیوه‌ای بود که فقیه بزرگ از مرحوم خوئی به ارث برده بود.

وی با بیان اینکه آیت الله موسوی اردبیلی به شدت پاسدار حرمت تشیع، فقها و شیوه های گذشتگان بود و در عین حالی که نقادی می‌کرد، بر سر مسائل اسلامی و حرمت روحانیت هیچ گونه کنار نمی‌آمد، گفت:این مرجع تقلید به شدت یک فقیه قرآنی و عالم آگاه به قرآن بود که سال ها در این زمینه کار و سعی می کرد در هر مسئله‌ی فقهی اول آیات قرآنی را بحث و تحلیل کند.

رهایی دیدگاه عقلایی مسئله و سیره‌ی عقلا و توجه به عرف و تحقیقات علمی در موضوع شناسی را از جمله ویژگی های مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی برشمرد و تصریح کرد: آیت الله موسوی اردبیلی(ره) معتقد بود فقه و اصول باید پاسخگوی نیاز مردم باشد.

این استاد حوزه و دانشگاه تاکید کرد: گاهی اوقات یک دیدگاه حقوقی خوبی که ارائه می شد خدمتشان عرض می‌کردم که چرا این را منعکس نمی‌کنید؟ ایشان می‌گفت در مسائل جدید تا زمانی که نظام سازی فقه نکردیم و مسائل و مبانی را برای مردم روشن نکردیم موافق نیستم که هر کسی یک نکته جدید داشته باشد این را بر مردم ابلاغ کند این باعث می‌شود که مردم به فقها و فقاهت پیشین پایبند نباشند.

وی در ادامه به توجه مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی به حقوق انسان پرداخت و تصریح کرد: فقهای ما در بحث قصاص بحث قتل مسلمان را مطرح کردند و ایشان حرمت جان انسان را مطرح می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه مفید در پایان، گفت: مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی دانشگاه مفید را با این دغدغه تأسیس کرد که می گفت: من و مرحوم بهشتی و مرحوم مطهری به این نتیجه رسیده بودیم که اهل دانشگاه و غربی‌ها زبان ما آخوندها را بلد نیستند و ما آخوندها زبان آنها را نمی‌دانیم  لذا هدف از تاسیس چنین دانشگاهی این بوده است که فقهای فاضل را با آنچه در دنیای علوم انسانی می‌گذرد آشنا کنم به صورت متقابل تا بتوانم این مهم را یعنی ابلاغ دین را به زبان روز، هم در مقام استنباط و هم در مقام ابلاغ به انجام برسانم.

ایازی:آیت الله موسوی اردبیلی نسبت به وضعیت رسانه های عمومی و سخنرانی های افراد کم سواد و بی سواد در حوزه دین اظهار ناراحتی می کرد

استاد دانشگاه مفید با تاکید بر این که مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی شدیدا نسبت به وضعیت رسانه ها ی عمومی و سخنرانی های افراد کم سواد و بی سواد در حوزه دین و طرح مسائلی که قابل دفاع نبودند اظهار ناراحتی می کرد، گفت: برای او قابل پذیرش نبود که ببیند امروز یک چیزهایی از دین شکل بزرگی پیدا می کند ولی در مقابل، نسبت به مسائل اصلی دین و مسائلی که می تواند نسل جدید بشناسد و یک دین عقلانی منطقی قابل دفاع باشد توجه نمی شود.

حجت الاسلام والمسلمین سید محمد علی ایازی در مراسم بزرگداشت آیت الله موسوی اردبیلی در دانشگاه مفید قمف در مورد ویژگی های شخصیتی آیت الله موسوی اردبیلی اظهار داشت: آن مرحوم یکی از مراجع معاصر و از شاگردان مرحوم امام خمینی بود که واجد شخصیت جامع علمی در حوزه مسائل فقهی، تفسیری، فلسفی، تاریخی و ادبیات بود.

وی  با ضمن بیان این که مرحوم آیات عظام بروجردی، امام خمینی، مرتضی حائری، شریعتمداری از جمله اساتید مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی بودند، گفت: دقت نظر و احاطه این مرجع تقلید شیعیان به مباحث فقهی و تفسیری واقعا قابل توجه بود.

ایازی خاطرنشان کرد: این مرجع تقلید سال های سال در حوزه علوم قرآن بخصوص در مباحث وحی شناسی با شهید بهشتی و استاد مطهری کار کرده و یک مجموعه ای از مباحث قرآنی را قبل از انقلاب استخراج کرده بود. این مباحث از آن جهت جالب بود که تقریبا اشرافی بر این جهت داشت و ایشان روی این مباحث صاحب نظر بود مباحثی که ایشان در مجله مفید در حوزه زبان قرآن مطرح کرد نشان دهنده آشنایی و آگاهی به مباحث جدید در حوزه مطالعات قرآنی بود.

این قرآن پژوه حوزه با اشاره به سمت های مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی بعد از انقلاب اسلامی گفت: ایشان به دلیل تجربه ای که در حوزه قضا داشت و سال های سال هم در تشکیلات قوه قضائیه بود طبعاً مشکلات و گره های خاص ویژه حقوقی و قضایی را در فقه اسلامی می دانست و به همین دلیل مجموعه ای از کتاب های حدود، دیات و قصاص را منتشر کرد و چون پس از تجربه در حوزه قضا این کتاب ها را نوشت این بخش از مباحث ایشان قابل توجه است.

وی ابراز داشت: آن مرحوم هم به بحث های نظری آن اشراف داشت و هم تجربه عملی که بتواند چگونه چالش ها و نقطه های کوری که در مباحث قضایی است را بتواند به آن پاسخ دهد.

ایازی با اشاره به اندیشه های اقتصادی مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی گفت: آن مرحوم بخصوص در مسائلی مانند بانک ها، مباحث ربا، نوع داد و ستد بانکها و پیچیدگی های آن نظرات قابل توجهی داشت بخصوص در مسئله تورم و بی ارزش شدن پول. ایشان اینها را دریافته بود و می دانست اینها چه مشکلاتی هستند که می تواند از بانک ها بردارد هرچند که ایشان نسبت به وضعیت اخیری که بانک ها داشتند اظهار نارضایتی می کردند و می گفتند این شیوه ای که امروز بانک ها انتخاب کردند اصلا چیزی نبوده که ما در تئوری تدوین قوانین بانک ها مد نظرمان بوده است.

وی به ویژگی های شخصیتی و فکری مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی اشاره کرد و افزود: نوع تعامل آن مرحوم با جریانات و گرایش های مختلف قابل توجه بود یعنی با همه گروه ها و جریان ها ارتباط داشت.

استاد دانشگاه مفید قم بیان کرد: این مرجع تقلید در رابطه با حوادثی که بعد از سال های ۸۸ افتاده بود از یک طرف نگران انقلاب اسلامی بود و از طرف دیگر نگران مسائلی بود که مربوط به مردم بود و همین مسئله باعث شده بود که ایشان تلاش هایی را کند تا بتواند مشکلات را بر طرف سازد.

وی به طبع مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی در حوزه شعر و ادبیات اشاره کرد و گفت: این بخش از شخصیت ایشان را من کمتر دیدم که مورد توجه قرار بگیرد ولی ایشان به جز اینکه خودشان شعر می گفت حافظه قوی داشت و شعر زیاد می خواند.

ایازی یادآور شد: اشراف ایشان به تاریخ و رجال معاصر زیاد بود اطلاعات بسیار زیاد و ذی قیمتی از اشخاص داشت و خیلی می توانست اطلاعات ریز و دقیقی را از شخصیت افراد بدهد و توصیفی درباره افراد کند و این به دلیل روحیات جمعی و نوع تعامل ایشان با مجموعه های مختلف حوزه و بیرون حوزه بود.

وی ادامه داد: آن مرحوم از جمله شخصیت هایی بود که راحت هرکسی می توانست با ایشان ارتباط برقرار کند و در محافل و مجالس ایشان بزرگان و علما و شخصیتهای مختلفی شرکت می کردند که گاهی جلسات چند ساعت طول می کشید ولی کسی احساس خستگی نمی کرد.

این پژوهشگر قرآنی، نگرش عقلانی به دین را از ویژگی های بارز مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی دانست و گفت: این مرجع فقید شیعیان بخصوص نسبت به مسئله خرافات و مباحثی که امروز می بینیم در جامعه ما از سوی برخی رسانه ها و جریانات دامن زده می شود و نسل جدید آنها را نمی پذیرد خیلی حساسیت داشت.

وی اضافه کرد: اینکه در حوزه دین بعضی چیزها یکباره بزرگ و روی آن سرمایه گذاری می شود و ماه ها روی آن وقت گذاشته می شود و هزینه های دولتی و حکومتی صرف آن می شود که ممکن است یک مسئله مستحبی باشد در حالی که مسائل اساسی، عینی و حیاتی جامعه ما لاینحل مانده و حل نشده از مسائلی بود که نسبت به اینها نقد داشت و نقدهای خود را ابراز می کرد.

ایازی بیان داشت: برای او قابل پذیرش نبود که ببیند امروز یک چیزهایی از دین شکل بزرگی پیدا می کند ولی در مقابل، نسبت به مسائل اصلی دین و مسائلی که می تواند نسل جدید بشناسد و یک دین عقلانی منطقی قابل دفاع باشد توجه نمی شود.

وی با تاکید بر این که مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی شدیدا نسبت به وضعیت رسانه ها ی عمومی و سخنرانی های افراد کم سواد و بی سواد در حوزه دین و طرح مسائلی که قابل دفاع نبودند اظهار ناراحتی می کرد، اظهار کرد: این مرجع فقید شیعیان در درس ها و مباحث خود گاهی مباحثی را مطرح می کرد که بتواند یک نوع دینداری که قابل پذیرش برای جامعه، نسل جدید و جوانان باشد را ترویج کند.

این استاد حوزه و دانشگاه در پایان ابراز داشت: برای ایشان مهم بود که ما طوری دین را عرضه و دینداری را ترویج کنیم که منطق عقلایی، اولویت و مسائل اصلی دین باشد نه مسائل حاشیه ای که امروز بعضی دوست دارند روی آنها تکیه شود. امروز در جامعه خیلی مسائل است که به صورت غیر طبیعی روی آن سرمایه گذاری می شود و این جهت برای ایشان قابل قبول نبود.

فرشاد مومنی: درخشان ترین دوره قوه قضائیه دوره آیت الله موسوی اردبیلی بود/ حداقل 5 مورد را سراغ دارم که ایشان اقتصاد ایران را از پرتگاه نجات داد

استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی با بیان این که در دوره آیت الله موسوی اردبیلی قوه قضائیه کاستی کم نداشت ولی درخشان ترین دوره این قوه همان ایام است،گفت:حداقل پنج مورد خیلی حاد را در ده ساله اول بعد از پیروزی انقلاب سراغ دارم که به همت و مداخله‌ی اندیشه‌ای و عملی مرحوم موسوی اردبیلی اقتصاد ایران از پرتگاه‌های بزرگ نجات پیدا کرد.

فرشاد مؤمنی اظهار داشت:  آیت الله موسوی اردبیلی فقیه فرزانه و مرد بزرگی بود که حقوق بسیار عظیمی و عمدتاً ناشناخته ای بر جامعه ما دارد.

وی ادامه داد: همه ما کم و بیش می‌دانیم که در دنیای واقعی یک امر انتزاعی مجردی به نام اقتصاد که مستقل از وجوه اجتماعی، فرهنگی و سیاسی باشد نداریم بنابراین فهم اندیشه‌های اقتصادی مرحوم آقای موسوی اردبیلی هم طبیعتاً بدون شناخت منظومه‌ی اندیشه‌های ایشان امکانپذیر نیست.

این استاد دانشگاه افزود: با توجه به اینکه کشورمان با کمال تأسف به ویژه از جنبه اقتصادی شرایط بسیار خطیر و نگران کننده‌ای را تجربه می‌کند من فکر می‌کنم ورود به بحث درباره اندیشه‌های ایشان از این زاویه مناسب‌تر باشد.

وی با بیان اینکه وقتی اوضاع دچار بحران می‌شود باید به بنیان های اندیشه‌ای برگشت، گفت: در این بازگشت به بنیان‌های اندیشه‌ای، اکنون نوعی اتفاق نظر وجود دارد که قابلیت‌های توسعه‌ای هر کشور را بیش از هر چیزی از طریق سنجش قدرت انعطاف آن کشور برای روبرو شدن با شوک‌های کوچک و بزرگ می‌فهمند و این قدرت انعطاف در واقع مهم‌ترین نتیجه فهم سطح توسعه یافتگی یا توسعه نیافتگی آن جامعه محسوب می‌شود.

رئیس موسسه دین و اقتصاد ابراز داشت: وقتی می‌گوییم باید به بنیان ها برگردیم این بنیان ها بسیار سرنوشت سازند و برخورد سهل‌انگارانه می‌تواند بسیار پرهزینه باشد کما اینکه برای امروز ما اینگونه هست.

وی خاطرنشان کرد: در ساحت اندیشه‌ای آن چیزی که به اعتبار یافته‌های تجربی متعدد می‌شود با اطمینان درباره آن صحبت کرد، یک اصطلاح روش شناختی است با عنوان «وقوف روش شناختی به مسئله‌ی نقص اطلاعات» گفته می‌شود هر گاه چنین وقوفی وجود نداشته باشد چه در ساحت معرفت دینی و چه در ساحت معرفت علمی ما به سمت جزمیت و تصلب حرکت می کنیم و در چنین مناسباتی شکنندگی‌ها در همه‌ی عرصه‌های حیات جمعی افزایش پیدا می‌کند.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه ادامه داد: آن چیزی که من به اعتبار شاید بیش از چهل سال بهره‌گیری از محضر مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی می‌توانم به شما گواهی بدهم این است که در نسل ایشان ما با طیفی از اسلام شناسان بزرگ مواجه بودیم که اینها این وقوف روش شناختی را داشتند و چون اینطور بود شما می‌بینید که کم و بیش الگوهای رفتاری و اندیشه‌ای‌شان خیلی به هم نزدیک است؛ شما از این زاویه شاید نزدیکترین فرد به مرحوم آقای موسوی اردبیلی را بتوانید آیت الله شهید دکتر بهشتی ببینید.

وی ابراز داشت: شما وقتی به اسلوب روش شناختی شهید بهشتی و موسوی اردبیلی نگاه می‌کنید می‌بینید همسانی‌ها حیرت‌انگیز است، عقل‌ محوری، قرآن محوری، عدالت محوری، و توجه به دانش از وجوه مشترک آن ها است.

مؤمنی اضافه کرد: به نظر من در ساحت معرفت دینی بزرگترین نقصی که اکنون اجازه‌ی بهبود وضعیت در کشور ما را نمی‌دهد ضعف بنیادی در زمینه‌ی دانش چگونگی در نظام رسمی آموزش حوزوی ماست و امتیاز بزرگ امثال آقای موسوی اردبیلی و شهید بهشتی و آقا موسی صدر و مرحوم مطهری این بود که این ها این وقوف روش شناختی را داشتند. بنابراین می‌توانستند با اندیشه‌های شبه طالبانی و شبه داعشی و شبه القاعده‌ای به نام دین مرزبندی کنند و اگر ما بخواهیم یک مقدار ژرف‌تر به این مسئله نگاه کنیم می‌توانیم برگردیم تا آستانه ایام حکومت علی بن ابیطالب علیه السلام و شیوه‌ای که خوارج با ایشان برخورد می‌کردند را هم ببینیم.

وی افزود: از این جهت اگر ما بخواهیم در واقع به شکل اصولی جایگاه خدمات و اندیشه‌های درخشان و بعضاً منحصر به فرد مرحوم موسوی اردبیلی را ریشه یابی کنیم باید برگردیم و به آن بنیان‌های اندیشه‌ای ایشان توجه بایسته داشته باشیم.

این استاد دانشگاه توضیح داد: اگر می‌خواهید وضع و منزلت و عظمت اندیشه‌ای مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی را خوب متوجه شوید باید قبل از اینکه به اندیشه‌های اقتصادی ایشان نگاه کنید به نگاه ایشان به مسئله‌ی ارتداد نگاه کنید.

وی ادامه داد: با نگاه به دیدگاه های آیت الله موسوی اردبیلی درباره مسئله ارتداد متوجه می‌شوید که فقط با یک چنین نگاه انسانی است که می‌شود نظم اجتماعی مستقر رو به بالندگی و پایداری ایجاد کرد.

مؤمنی گفت: در دوره آیت الله موسوی اردبیلی هم قوه قضائیه کاستی کم نداشت ولی درخشان ترین دوره همان ایام است و این چیزی نیست که مبنای صرفاً نظری داشته باشد، شواهد تجربی ثبت شده‌ی رسمی روی این مسئله اذعان می‌کند.

رئیس موسسه دین و اقتصاد در پایان خاطرنشان کرد: آیت الله موسوی اردبیلی مقید بود که بزرگترین و ممتازترین خدماتش را بی سر و صدا و بدون تبلیغات عرضه کند.  حداقل پنج مورد خیلی حاد را در ده ساله اول بعد از پیروزی انقلاب سراغ دارم که به همت و مداخله‌ی اندیشه‌ای و عملی مرحوم موسوی اردبیلی اقتصاد ایران از پرتگاه‌های بزرگ نجات پیدا کرد.