نام مبارک امام پنجم محمد و لقب آن حضرت «باقر» یا «باقرالعلوم» است بدین جهت که دریای دانش را شکافت و اسرار علوم را آشکار کرد. القاب دیگری مانند «شاکر» و «صابر» و «هادی» نیز برای آن حضرت ذکر کرده‌اند که هریک بازگوی صفتی از آن امام بزرگوار است.

کنیه امام  «ابوجعفر» است. پدر آن حضرت امام زین العابدین (ع) است و مادرش فاطمه دختر امام حسن مجتبی(ع) است؛ بنابراین نسب ایشان از یک سو به سبط اکبر حضرت امام حسن(ع) و از سوی دیگر به امام حسین (ع) می رسد. 

تولد حضرت باقر (ع) به روایتی اول ماه رجب و به روایت دیگر روز سوم ماه صفر سال 57 هجری در مدینه اتفاق افتاد.

آن حضرت در واقعه جانگداز کربلا همراه پدر و در کنار جدش حضرت سید الشهدا(س) کودکی بود که به چهارمین بهار زندگیاش نزدیک می شد.

دوران امامت امام محمد باقر (ع) از سال 95 هجری قمری و همزمان با شهادت امام زین العابدین(ع) آغاز شد و تا سال 114 هجری قمری ادامه داشت.

در دوره امامت امام محمد باقر (ع) و فرزندش امام جعفر صادق(ع) مسائلی مانند انقراض امویان، بر سر کار آمدن عباسیان، پیدا شدن مشاجرات سیاسی و ظهور سرداران و مدعیانی مانند ابوسلمه خلال و ابومسلم خراسانی و دیگران مطرح شد.

امام محمد باقر (ع) و پس از ایشان، امام جعفر صادق (ع) از موقعیت مساعد روزگار سیاسی برای نشر تعلیمات اصیل اسلامی و معارف حق بهره جستند و دانشگاه تشیع و علوم اسلامی را پایه ریزی کردند.

این امامان بزرگوار و بعد شاگردانشان وارثان و نگهبانان حقیقی تعلیمات پیامبر (ص) و ناموس و قانون عدالت بودند. باید به تربیت شاگردانی عالم و عامل و یارانی شایسته و فداکار دست می‌زدند و فقه آل محمد (ص) را جمع و تدوین و تدریس می‌کردند؛ به همین جهت محضر امام باقر (ع) مرکز علما و دانشمندان و راویان حدیث و خطیبان و شاعران بنام بود.

امام باقر (ع) دارای خصال ستوده و مؤدب به آداب اسلامی بود. سیرت و صورتش ستوده بود. پیوسته لباس تمیز و نو می پوشید و در کمال وقار و شکوه حرکت می کرد.  

از آن حضرت می پرسیدند: جدت لباس کهنه و کم ارزش می پوشید، تو چرا لباس فاخر بر تن می‌کنی؟ پاسخ می داد: مقتضای تقوای جدم و فرمانداری آن روز که محرومان و فقرا و تهیدستان زیاد بودند، چنان بود. من اگر آن لباس بپوشم در این انقلاب افکار نمی توانم تعظیم شعائر دین کنم.

امام پنجم می‌خواست سنت‌های جدش رسول الله (ص) را عملاً در بین مردم زنده کند و مکارم اخلاقی را به مردم تعلیم دهد. در روزهای گرم برای رسیدگی به مزارع و نخلستان‌ها بیرون می رفت و با کارگران و کشاورزان بیل می زد. آنچه از محصول کشاورزی که با عرق جبین و کد یمین  به دست می آورد، در راه خدا انفاق می‌کرد. 

حضرت امام محمد باقر ( ع ) 19 سال و 10 ماه پس از شهادت پدر بزرگوارشان حضرت امام زین العابدین (ع) زندگی کردند و در همه این مدت به انجام دادن وظایف خطیر امامت، نشر و تبلیغ فرهنگ اسلامی، تعلیم شاگردان، رهبری اصحاب و مردم، اجرا کردن سنت‌های جد بزرگوارشان در میان خلق، متوجه کردن دستگاه غاصب حکومت به خط صحیح رهبری و راه نمودن به مردم در جهت شناخت رهبر واقعی و امام معصوم پرداختند.

سرانجام در هفتم ذی‌الحجه سال 114 هجری قمری در سن 57 سالگی در مدینه با توطئه هشام مسموم شدند و چشم از جهان فروبستند . پیکر مقدسشان را در قبرستان بقیع کنار پدر بزرگوارشان به خاک سپردند.

*باشگاه خبرنگاران جوان