همان گونه که نیروهاى مسئول باید آراسته به فضائلى باشند و محاسنى را براى خدمت بهتر به جامعه کسب نمایند و برابر آن رفتار کنند. لازم است از رذائل و رفتارهاى ناپسند دور باشند و خود را از آنها پیراسته نمایند، تا گرفتار هواى نفس نگردیده و حقوق مردم را ضایع ننمایند. به آنها ستم نکنند و از عهده انجام درست وظایف و مسئولیت هایى که به عهده گرفته اند بر آیند. ما از این پیراستگى هاى اخلاقى و رذائل خلقى به آسیب هاى اخلاقى تعبیر مى کنیم و بخشى از نکات مهمى که امام خمینى بنیانگذار نظام جمهورى اسلامى بر آن تکیه کرده اند مطرح مى نماییم.

بخش عمدۀ کتاب شرح چهل حدیث ایشان به درمان رذائل اخلاقى اختصاص یافته است. و در شرح حدیث جنود عقل و جهل در برابر هر سرباز عقل، نیرویى از جهل وجود دارد که امام به شرح آن پرداخته است. اما آنچه در اینجا ذکر مى شود آسیب هاى مربوط به مدیران جامعه اسلامى است که در صحیفه ایشان مطرح شده است.

 1. اختلاف

اختلاف و درگیرى و نزاع باعث هدر رفتن نیرو و امکانات جامعه مى شود. جامعه اى که دچار تفرقه بشود، هیچ گاه در رسیدن به آرمان ها و برنامه هاى خود موفق نخواهد بود. قرآن به مسلمانان دستور مى دهد که به ریسمان الهى چنگ زده و دچار تفرقه نشوند.[1] و بیان مى کند که با یکدیگر نزاع نکنید تا سست شوید و ابهت و توان شما از بین برود.[2] اسلام دستور به وحدت مى دهد و مى خواهد که مسلمین دست واحد در برابر غیر مسلمان باشند. امام خمینى در اهمیت وحدت براى جلوگیرى از آسیب هاى داخلى و خارجى مى گویند.

مسلمین به حسب دستور خداى تبارک و تعالى «ید واحده» [اند] نه دو تا دست، ید واحدة على مَن سواهم. همه مثل این که یک دست، باز دو دست هم نفرموده است. براى این که دو دست هم ممکن است این از این طرف برود، آن از آن طرف، نه دست واحد همه شان مثل دست واحد مى مانند، مسلم این طورى است و اگر مسلمین این طور باشند که آن طور وحدت با هم داشته باشند که مثل یک دست باشند، ید واحده باشند، این دیگر آسیب بردار نیست. آسیب از داخل خود آدم، داخل خود ملت و کشور بر ما وارد مى شود و بر شما، از خارج هیچ ترسى نداشته باشید از داخل خودمان بترسید... .[3]

امام خمینى منشأ اختلاف را هواى نفس مى دانند و آن را ناشى از نفسانیات مى شمارند: منشأ اختلافات از هواى نفس است. هرکجا اختلاف بین خودتان دیدید مطمئن باشید که از هواى نفس سرچشمه گرفته است. البته اختلاف بین انبیا و افراد مقابل آنها و اسلام و کفر همیشه بوده است؛ ولى آن اختلاف از عبودیت سرچشمه مى گیرد.[4]

طرح اختلاف از سوى هرکسى که باشد آن «زبان شیطان»است چه از سوى یک روحانى یا انسان مقدس و یا یک نمازگزار مطرح شود. همه تحت تأثیر شیطانند و به آن توجه ندارند.[5]

اختلاف سر منشأ مادى دارد. افراد اگر براى خدا کار و تلاش کنند، اختلاف رخ نمى دهد؛ ولى زمانى که مسئولان به منافع مادى روى آورند اختلاف و نزاع بروز مى کند و جامعه را گرفتار تشتت مى نماید. اگر خداى نخواسته نظر مادى در بین ماها حاصل بشود و ما نسیان کنیم، خداى تبارک و تعالى را به توجه به دنیا و مقامات، لا علاج خواهد شد اختلاف. کسانى که توجه به دنیا دارند، نمى شود اختلاف نداشته باشند، هر کسى براى خودش مى خواهد. آنهایى که اختلاف ندارند، آنهایى هستند که به دنیا اعتنا ندارند، آنهایى هستند که ارزش ها را بهش توجه دارند، آنها بینشان اختلاف واقع نمى شود.[6]

2. چاپلوسى

چاپلوسى و تعریف بى جا دربارۀ دیگران براى کسب موقعیت، یکى از آفت هاى قدرت است. زیرا افرادى که طالب قدرت و مقام هستند از نیروهایى که از آنها تعریف مى کنند و تملق مى نمایند خوششان مى آید و  از نیروهایى که خیر خواه بوده و حقایق را آن گونه که هستند مطرح مى کنند تا به دنبال راه حل باشند ناراحت مى شوند. این باعث مى شود که افراد چاپلوس و چرب زبان، دور افراد راگرفته و در نزد آنها قرب و منزلت بیابند.

على علیه السلام ستودن بیش از شایستگى افراد را چاپلوسى مى داند[7] و  مى فرماید: «لیسَ المَلَقُ مِنْ أخلاقِ الأنْبیاءِ»؛[8] از اخلاق پیامبران چاپلوسى نیست.

امام خمینى به خاطر مهم بودن مقام و قدرت، از مسئولان و رئیس جمهورى وقت مى خواهد که مشاوران و همکاران خود را از انسان هاى چاپلوس، دغلباز و حیله گر انتخاب نکند.

مقام خطیر است و خطر بزرگ، به خدا باید پناه برد و از او استمداد کرد. همۀ دست اندرکاران ـ بویژه رئیس جمهور ـ باید از چاپلوسان دغلباز و زبان بازان حیله گر بر حذر باشند و مشاوران خود را از اشخاص سابقه دار که تعهدشان قبل از انقلاب مشهود بوده است، انتخاب کنند. بسا که منحرفان و منافقان خود را با ظاهرى آراسته به تقوا جا بزنند و با دست ما به اسلام و کشور اسلامى صدمه زنند.[9]

بیشترین کار برد واژه چاپلوسى در سخنان امام خمینى دربارۀ حاکمان مشابه واژه چاپلوسى که در سخنان امام آمده است واژه سالوسى و  دغلبازى است. سالوسى در فرهنگ سیاسى امام مانند چاپلوسى است و در موارد متعدد از سالوسى رضاخان در فریب دادن مردم[10] و از سالوسى و فریبکارى صدام و نماز خواندن او یاد مى کند.[11]

امام خمینى از نوعى حکومت سالوسى یاد مى کند که افرادى در صددند حکومتى ایجاد کنند که به ظاهر اسلامى است؛ امّا در باطن منافقانه و بر خلاف مصالح کشور است. مشخصۀ این حکومت را جدا کردن مردم از روحانیت و جدا ساختن آنها از دانشگاه است.

عزیزان من، برادران من، خواهران من تمام قشرهاى ملت توجه بکنید که جریان هایى در کار است که روحانیین را در چشم مردم یک نحو دیگرى جلوه بدهند، و مردم را از روحانیت جدا کنند، و دانشگاه را از روحانیون جدا کنند، و مقاصد خودشان را انجام بدهند، و لو با یک رژیمى که به طور سالوسى در ملت ایجاد کنند؛ یعنى یک رژیم به صورت صد در صد اسلامى و بیشتر از شما فریاد «وا اسلاما» بکشد لیکن در باطن منافق باشد و در باطن بر خلاف مصالح کشور عمل کند.[12]

امام خمینى در وصیت نامۀ خود از دغلبازان و فریبکارانى که مدعى اسلام نمایى بوده و خود را متعهد به نظام اسلامى مى دانستند و این باعث شده بود که از ایشان ذکرى به میان آید مى نالد و گفته هاى خود را درباره آنها کأن لم یَکُن دانسته و ملاک را حال فعلى آنها دانسته اند که آیا وفادار به نظام هستند یا نه؟

من در طول مدت نهضت و انقلاب به واسطه سالوسى و اسلام نمایى بعضى افراد ذکرى از آنان کرده و تمجیدى نموده ام که بعد فهمیدم از دغلبازى آنان اغفال شده ام. آن تمجیدها در حالى بود که خود را به جمهورى اسلامى متعهد و وفادار مى نمایاندند، و نباید از آن مسائل سوء استفاده شود. و میزان در هر کس حال فعلى او است.[13]

سخن امام به این معناست که افراد در دوران انقلاب خود را وفادار به  اسلام و انقلاب معرفى مى کردند، اما به مرور از انقلاب و اسلام جدا شده و داعیه هاى دیگرى پیدا کردند، باید حال فعلى آنان ملاک داورى قرار گیرد.

3. حرص

حرص و آز، از صفات ناپسند و آسیب هاى خطرناکى است که براى مسئولان حکومتى اجتناب از آن لازم است. حرص در برابر توکل قرار دارد و در کتاب شرح جنود عقل و جهل روایاتى را در این باب آورده اند.[14] حرص را جزو نیرومند ترین شاخه هاى دنیا دوستى دانسته اند و تردیدى نیست که این صفت باعث گمراهى افراد مى شود و اشخاص را به هلاکت مى رساند و حریص به حق خود قانع نیست و همیشه دنبال افزون ساختن اموال خود و یا موقعیت اجتماعى خویش است. و در نتیجه افرادى ممکن است او را تقویت کنند و او به جهت حرصى که دارد اموال مردم را به تصاحب خود در آورد و با قدرتى که دارد دیگران را از هستى ساقط سازد. امام خمینى در سخنى، به خطر حرص در افراد مسئول چنین اشاره مى کند:

هر چه مال اضافه بشود حرص انسان اضافه مى شود، هر چه قدرت اضافه بشود حرص انسان به قدرت اضافه مى شود و اگر مهذب نباشد انسان، آن قدرت را براى خودش به کار مى گیرد، وقتى براى خودش به کار گرفت دولت هاى بزرگى که هستند، ابر قدرت هایى که هستند یک همچو آدم قدرتمندى را پیدا مى کنند و این آدم قدرتمند را به او بال و پر مى دهند و  این را به مقام مى رسانند تا این که ملت را استضعاف کند و ذخایر ملت را  بچاپد.[15]

حرص افراد و احزاب خاص به مال و قدرت باعث مى شود که به عنوان نقطه ضعف مورد توجه قدرت هاى جهانى قرار گیرند و از آنها حمایت نمایند. امام معتقد است که رضاخان این گونه بود، قدرت هاى خارجى از حرص او به مال و قدرت در جهت اهداف خود بهره بردند. و به خاطر همین خطر است که على علیه السلام به مالک اشتر دستور مى دهد با انسان حریص مشورت نکند، زیرا آنها حرص ستم را برایت بیاراید و این ناشى از سوء ظن به خداست.[16]

حرص از آن جهت خطرناک است که تا پایان عمر همراه انسان مى باشد، بلکه در وجود انسان عمیق تر مى شود. امام خمینى در توصیه هایى که به فرزند خود دارند به این نکته اشاره مى کنند: ولى هیهات حضوصاً از مثل من گرفتار به دام هاى ابلیس و نفس خبیث. پسرم از من گذشته «یَشیبُ ابْنُ آدم و یشُبُّ فیه خَصْلتانِ الحِرْصُ وَطولُ الأمَلِ»؛[17] لکن تو نعمت جوانى دارى و قدرت اراده، امید است بتوانى راهىِ طریق صالحان باشى.[18]

4. دشمنى

برابر مفاد آیۀ قرآن، مؤمنان با یکدیگر برادرند[19] و دشمنى و کینه در میان آنها کارى است بر خلاف اسلام. کسانى که در مسئولیتى قرار دارند با دیگران که هم ردیف آنان مى باشند یا مسئولیتى دارند نباید به دشمنى بپردازند. دشمنى بین نیروهایى که در مدیریت نظام اسلامى هستند، باعث هدر رفتن نیروها و امکانات مى شود و دشمن از این دشمنى در جهت اهداف خود سود مى برد و نیروهاى متعهد را به مرور از صحنه سیاسى خارج کرده و بر جامعه مسلط مى گردد.

امام خمینى نیروهاى مسئول در کشور را دعوت به وحدت نموده و از دشمنى و مخاصمه باز مى دارد، و بارها بر این نکته تأکید مى نماید که دشمنى کار اهل جهنم است.

من امیدوارم که تمام کسانى که دست به کار هستند در دولت، با هم دست به هم بدهند، با هم دوست باشند، افرادى که در مجلس هستند همه با هم رفیق باشند، همه یک مقصد دارید، همه مى خواهید که اسلام تحقق پیدا بکند، چرا پس با هم ما دلخورى داشته باشیم. برادرى از امورى است که هم قرآن کریم فرموده است که [مؤمنان] در این عالم برادرند و هم فرموده است که در بهشت برادر هستند.[20]

در ادامه به این نکته مى پردازد که آنچه ما عمل کنیم برابر آیات سورۀ زلزال ثواب و یا شرّش را مى بینیم و چنین ادامه مى دهند: کارهاى ما، عقاید ما، اخلاق ما، تمام اینها در آنجا منعکس است. و من امیدوارم که برادرى را در اینجا مستحکم کنیم تا در آنجا منعکس بشود و  برادر باشیم مخاصمه مال اهل جهنم است. «خِصامُ أهْلِ النّار»[21] یکى از  مصیبت هایى که اهل جهنم مبتلا هستند همین خصامى است که با هم  دارند، جنگ و نزاعى است که با هم دارند، به هم مى پرند مثل سگ و  یکى از کرامت هایى که اهل بهشت دارند، آن برادرى و دوستى و  محبت  است و این باید از اینجا تهیه بشود.[22]

امام خمینى اختلاف سلیقه و نظر را امرى طبیعى مى داند و معتقد است که در چنین مواردى بحث ها باید مانند مباحث طلاب باشد که با اختلاف نظرى که دارند پس از بحث برادر هستند و در کنار هم مى باشند. اما اگر ما دشمنى و خصام داشته باشیم «ما اهل ناریم» و گرفتار عذاب الهى مى شویم.[23]

امام بر این باور است که اختلافات را با تفاهم مى توان حلّ کرد و نباید مسئولان نظام یکدیگر را تضعیف و در برابر هم جبهه گیرى نمایند. ما اگر اختلاف سلیقه داریم، اختلاف بینش داریم، باید بنشینیم با هم در یک محیط آرام صحبت کنیم و مسائل خودمان را به میان بگذاریم و حل کنیم، با تفاهم مسائل را حل کنیم، نه این که جبهه گیرى کنیم... و کوشش کنند در تضعیف یکدیگر و کوشش کنند در تضعیف کشور اسلامى. اینها براى این است که تعهد اسلامى نیست، و دید سیاسى هم نیست.[24]

5. زورگویى

زورگویى و ستم از رفتارهاى ناپسندى است که در اسلام به شدت از آن نهى شده است. ظلم، اجحاف، بغى، جور، حیف، جفا و عسف واژه هاى مشابهى هستند که همه به معناى تجاوز به حقوق دیگران و یا الزام کردن آنها بر کارى است. زورگویى که در سخنان رهبر کبیر انقلاب در نظام اسلامى نفى شده است مى توان گفت: مرادف عسف است، ایشان مى گوید: در جمهورى اسلامى زورگویى نیست، در جمهورى اسلامى ستم نیست....[25]

امام خمینى تعبیر به ستم ندارد، زیرا پس از پیروزى انقلاب اسلامى احتمال ستم و ظلم به افراد کم بوده است. اما این احتمال که عده اى با زورگویى افرادى را وادار به کار بکنند وجود داشته و ایشان زورگویى و فشار را در نظام اسلامى نفى مى کنند: همه آقایان احساس این را بکنند که امروز با زمان رژیم سابق فرق دارد. چون امروز یک مملکتى است که نه یک نفرى است که زورگویى بکند و فشار بیاورد که یک کارى به ملت تحمیل بکند، ما یک چنین مقامى اصلاً نداریم؛ یعنى ملت ما هم دیگر تحمل چنین مقامى را نمى کند... اگر یک مقام بخواهد چیزى را تحمیل کند، جلویش مى ایستند و مشتشان را گره مى کنند و مانع مى شوند.[26]

یعنى مردم باید بدانند که در نظام اسلامى زور حاکم نیست، و هیچ مقامى حق ندارد که به مردم مانند گذشته زور بگوید. حتى افراد غنى نباید به طبقه ضعیف زور بگوید و افراد را استثمار کنند و وادار کنند که بیش از حد لازم کار کنند.  این گونه کارها ستم است که در نظام اسلامى منتفى است.

در جمهورى اسلامى ظلم نیست، در جمهورى اسلامى این طور مسائلى که زورگویى باشد نیست، فقیر و غنى، نمى تواند طبقه غنى بر طبقه فقیر زور بگوید، نمى تواند استثمار کند، نمى تواند آنها را با اجر کم وادار به عمل هاى زیاد بکند.[27]

در گذشته ارتش براى زورگویى به مردم بود و رضاخان با زور، تمام املاک خوب مازندران را گرفت و به مردم زور مى گفت و به روحانیت فشار مى آورد و به آنها زور مى گفت.[28] اما پس از انقلاب ارتش در خدمت مردم قرار گرفت و دولت خدمتگزار مردم شد.

قواى مسلحه در خدمت ملت هستند نه تحمیل به ملت، نه زورگویى به ملت، دولت و اتباع دولت خدمتگزار به ملت هستند نه آقاى ملت.[29]

نظام اسلامى که بر پایۀ ولایت فقیه بنیانگذارى شده است و مشروعیت خود را از ولایت امامان معصوم گرفته است. پس از پیروزى مورد هجوم نیروهاى الحادى و ضد انقلاب قرار گرفت و مدعى بودند استبداد نعلین به جاى استبداد چکمه قرار گرفته است و تفاوتى با نظام زورگو و ظالم گذشته ندارد. امام به این شبهه پاسخ دادند که ولایت فقیه و حکومت اسلامى، حکومت قانون است و فقیه به هیچ وجه به مردم زور نمى گوید و اگر فقیهى بخواهد زورگویى کند، ولایت وى از بین مى رود. شما از ولایت فقیه نترسید، فقیه نمى خواهد به مردم زورگویى کند. اگر یک فقیهى بخواهد زورگویى کند، این فقیه دیگر ولایت ندارد. اسلام است، در اسلام قانون حکومت مى کند.[30]

6 . فساد

فساد، یکى از زشتى هاى اخلاقى است که دامنگیر مسئولان و کارمندان دولت مى شود و باعث افت کارآیى یک اداره و بى خاصیت شدن آن در خدمت رسانى به مردم مى گردد. نظام جمهورى اسلامى وارث اداراتى بود که در گذشته فساد بر آن حاکم بود و فساد ادارى باعث نارضایتى مردم مى گردید. پس از پیروزى انقلاب اسلامى با تحولى که در جامعه رخ داد، براى مدتى مردم گرفتار بخشى از مفاسد گذشته نبودند؛ اما همیشه این نگرانى وجود داشت که عناصر وابسته به حکومت گذشته در صدد اخلال بر آیند و مردم را ناراضى نمایند. این خطر نیز وجود داشت که برخى از این نیروها بتوانند با نفوذ در ارگان هاى مهم دولت، باعث فساد دراز مدت نیروهاى حکومتى بشوند و این خطرى بود که امام خمینى از آن نگران بود و مسئولان رده بالاى نظام را هشدار مى داد:

اکنون از چنین مارهاى زخم خورده اى نباید غافل بود. چه بسا، با نفوذ عُمّال سر سپردۀ داخلى در ارگان هاى دولتى و مقامات مؤثر، به تدریج قدم به قدم کار خود را انجام دهند و انسان مستقیم را منحرف کنند و متعهدان را وابسته نمایند. غفلت از این امر، فاجعه انگیز است و همۀ مقامات، خصوصاً مقامات بالا چون رؤساى قواى سه گانه، بیشتر مورد نظر و هدف هستند، زیرا انحراف آنان ـ خداى نخواسته ـ ممکن است انحراف رژیم را در پى داشته باشد... پس خلاف کوچک را بزرگ شمارید و شماریم، و فساد را از سرچشمه جلوگیریم.[31]

این خطر امروز بیشتر از گذشته مطرح است و مسئولان باید به این نکته مهم توجه کنند که فساد به طور تدریجى وارد مى شود و جامعه را گرفتار بحران مى نماید. امام خمینى در دیدارى که با مجلسیان دارد، این اخطار را به آنها مى دهد و تأکید مى کند که انحراف یک دفعه واقع نمى شود بلکه به تدریج واقع مى شود از این رو از اول باید جلو فساد را گرفت که رشد نکند البته با تدبیر و برنامه.[32]

امام براى جلوگیرى از فساد در آن مقطع نکاتى را مطرح مى کنند که به اختصار اشاره مى شود.

الف. مراقبت

مراقبت از خود براى جلوگیرى از انحراف امرى پسندیده است و شرط اول خود سازى است. امام خمینى بر این باورند که افرادى را وادار کنید که  از شما مراقبت کنند که در هنگام لغزش شما را باز دارند و مراقب دیگران نیز باشید که به انحراف کشی ده نشوند. به مسئولان این گونه مى فرماید: شماهایى که دست اندرکار هستید در این جمهورى اسلامى، چه آن آقایان سفرا و کار دارهایى که در خارج مى روند و خارج بیشتر توقع هست و چه شما سپاه پاسداران و سایر قواى نظامى و انتظامى که در داخل خدمت مى کنید و چه وکلاى محترم که در مجلس خدمت مى کنند و چه همه، قوۀقضاییه، قوه اجرائیه، همه باید از خودشان مراقبت کنند.[33]

ب. اصلاح

نکته دیگرى که امام براى جلوگیرى از فساد مطرح مى کند، اصلاح وضع ادارات است. هر کسى در هر اداره اى هست آن اداره و وزارتخانۀ خود را اصلاح نماید.

آقاى کنى [مهدوى کنى] در وزارت کشور هستند. ایشان آن وزارتخانه را ببیند چه جورى است وضعش و اصلاحش بکنند. و یک کسى هم که در وزارتخانه دیگرى است، باز آن هم دنبال آن بگردد و اصلاح بکند. اینان را اگر هر کسى در هر محلى هست همان محل را اصلاح بکند ـ مملکت عبارت از همین جامعه است ـ ... جامعه اصلاح مى شود.[34]

ج. پاکسازى

امام خمینى پس از توصیه به مراقبت و اصلاح بر این نکته تأکید داشتند، چنانچه افراد ناصالح و فاسدى باشند که امکان اصلاح آنها وجود نداشته باشد باید از ادارات پاکسازى شوند، تا سیستم ادارى در جهت خدمت به مردم قرار گیرد.

البته مسأله پاکسازى و بازسازى وزارتخانه ها و ادارات یک امر ضرورى بوده است، براى این که در رژیم سابق، اشخاص بسیارى در این وزارتخانه ها در این ادارات بودند که آنها لیاقت این مسائل را نداشتند و شاید بسیارى از آنها  ضد انقلاب بودند و پس از پیروزى انقلاب ضرورى بود که یک همچو هیأت هایى باشند و شناسایى کنند اشخاصى که مفسد هستند، اشخاصى که مضر هستند به جمهورى اسلامى، اشخاصى که مى خواهند نارضایتى در بین مردم ایجاد کنند، آنها را باید پاکسازى مى کردند... .[35]

ایشان از گروه دیگرى از فساد کاران یاد مى کند که از یک طرف مدعى نبودن آزادى در جامعه هستند، و از طرف دیگر با سوء استفاده از آزادى تلاش مى کنند هرج و مرج ایجاد کرده و جامعه را به فساد بکشانند.
مقصودشان از آزادى، توطئه و فساد است که باید جلو آنها گرفته شود.[36]

امام به مردم دلگرمى مى دهد که از این نیروها نترسند، از روشنفکرانى که دنبال بهانه مى گردند تا علیه انقلاب تبلیغ نمایند.: ما هم از این تیپ هاى روشنفکرى که همیشه با قلمشان مشغول یک فساد کارى هستند، باید از اینها هیچ وقت نترسید، اینها با بهانه اى مى خواهند دستشان بیاید و هر چه دلشان مى خواهد بگویند.[37]

امام به معلمین نیز توصیه مى کنند، دقت نمایند افرادى را تربیت کنند که دنبال فساد نباشند؛ زیرا روزى دود آن به چشم آنها نیز مى رود.[38]

7. قدرت طلبى

از خطرهایى که ممکن است یک مسئول را تهدید کند و او را به انحراف بکشد قدرت طلبى است، در کتاب هاى اخلاقى از آن تعبیر به دوستى جاه و شهرت مى نمایند و آن را از مهلکات بزرگ دانسته اند، که داراى آفات دنیوى و اخروى است.[39] امام خمینى در موارد متعدد، خطر حب جاه و مقام را که سر منشأ آن حب نفس است گوش زد مى کند و مى گوید: بالاترین گرفتارى ما همین گرفتارى است، گرفتارى حبّ نفس است، گرفتارى حب جاه است، گرفتارى حب شهرت است، من مى خواهم این عمل از من صادر بشود تا مردم براى من دست بزنند.[40]

امام خمینى قدرت طلبى را در هر جا که پیدا شود باعث شکست مى داند، بویژه چنانچه در ارگان هاى اساسى دولت و نظام، قدرت طلبى و مال طلبى پیدا بشود، زمینه براى شکست فراهم مى گردد: و آن روزى که دیدید و دیدند که انحراف در مجلس پیدا شد، انحراف از حیث قدرت طلبى و از حیث مال طلبى در کشور در وزیرها پیداشد، در رئیس جمهور پیدا شد، آن روز بدانند که علامت این که شکست بخوریم، خود نمایى کرده، از آن وقت باید جلویش را بگیرند.[41]

نکته مهم در کلام امام این است که اگر افراد دنبال قدرت و مال طلبى باشند، کسانى هستند که این روحیه آنها را تقویت کرده و براى کسب قدرت بیشتر آنها تلاش مى کنند و براى مال اندوزى آنها فعالیت
مى نمایند. آنها نیز هدف اصلى خود را قدرت و مال قرار مى دهند و خدمت به مردم را از یاد مى برند و آن که آنها را در این جهت یارى کند حمایت و تقویت نموده و در برابر کسانى که قدرت آنها را محدود و مال آنها را کم نمایند مى ایستند و براى کسب این دو هدف به هیچ یک از اصول اساسى و اسلامى پایبند نخواهند بود و قدرت هاى خارجى نیز از این ضعف آنها استفاده مى کنند و کار آنها را تقویت مى نمایند. این گونه افراد در برابر قدرت هاى بزرگ تر تسلیم هستند. در مقابل یک قدرتمند بزرگ تر از خودشان خاضع اند و در مقابل ضعفا و  ملت خودشان جابر و ستمگر.[42]

یعنى هدف اصلى، کسب قدرت و مال باشد و براى رسیدن به این هدف، افراد نالایق و ناشایسته را به کار بگمارى، چنین ریاست طلبى و قدرت خواهى باعث شکست افراد مى شود و براى همیشه نمى توانند این کار را ادامه دهند. این است که امام خمینى تأکید مى نمایند که قدرت طلبى از سوى هر کسى که باشد منشأ شیطانى دارد و باعث شکست مى شود: قدرت طلبى در هر که باشد، این اسباب این مى شود که زمین بخورد. قدرت طلبى از هر که باشد از شیطان است، مى خواهد رئیس جمهور امریکا قدرت طلبى کند، یا یک طلبه اى در مدرسه بخواهد قدرت طلبى بکند، یا یک امام جمعه اى در مرکزى که دارد.[43]

با توجه به این که سر منشأ قدرت طلبى خود خواهى حبّ نفس است. تزکیه و خود سازى راه جلوگیرى از این رفتار ناپسند است و توجه به این که مقام از بین مى رود و باقى نمى ماند.

راه حل دیگرى که امام براى جلوگیرى از قدرت طلبى مسئولان مطرح مى کند، این است که نیروهاى به کار گرفته شده از مردم متوسط جامعه باشند، نه افراد ثروتمند و کسانى که با مردم کارى ندارند؛ زیرا مردم همه مدافع حکومت خود خواهند بود. مسئولانى که از خود آنها هستند. مادامى که این حد متوسط محفوظ است این جمهورى محفوظ است و امکان مقابله نیست ما بین قدرت هاى بزرگ با همچو دولتى. بخواهند کودتا کنند با کى کودتا کنند؟بخواهند از خارج وارد کنند، مواجه با کى مى شوند؟ مواجه با یک ملتى مى شوند که همه شان از این طبقه اى هستند که این نهضت را به پیش بردند و با آن قدرت و با آن عظمت به پیش بردند.[44]

8 . کم کارى

کم کارى، یکى از رفتارهاى زشتى است که ممکن است مدیران و  کارمندان دچار آن شوند و با کم کارى براى مردم مشکلاتى ایجاد نمایند. پس از پیروزى انقلاب اسلامى گروه هاى مخالف نظام اسلامى که در پرتو گروهک هایى فعالیت مى کردند و علقه اى که برخى از کارمندان ادارات با رژیم گذشته داشتند، در انجام کارها کوتاهى مى کردند، این باعث شد که امام خمینى به این عده تذکر بدهند که اگر این کم کارى ها به جهت طرفدارى از حکومت قبلى است، باید پاکسازى شوند و اگر جزو مردم هستند باید بدانند پولى که بابت این کار خود مى گیرند حرام است.

و گاهى من مى شنوم که در ادارات یک قدرى کم کارى هست، گاهى بیکارى هست. و این موجب تعجب من است. اگر چنانچه خداى نخواسته اینها از رژیم سابق هستند و مى خواهند براى آنها خدمت کنند، خوب، موظف اند آقایان که آنها را یاد داشت کنند و اسم هایشان را و تصفیه کنند و  اگر چنانچه این طور نیست و خود مردم اند و علاقه دارند به اسلام و علاقه دارند به مملکتشان، من نمى فهمم کسى علاقه داشته باشد به مملکتش و آن  وقت از مملکتش اجر ببرد و عمل نکند. خوب این اجرتى که اینها مى گیرند در مقابل عمل است، اگر عمل کَمْ بکنند حرام است. این اجرت جایز نیست استفاده بکنند از این.[45]

امام خمینى بر این باور بودند که اگر پیش از انقلاب، ادارات کم کارى داشتند که ممکن است بخشى از آن مربوط به اعتصاب ها بوده، اکنون باید بیشتر کار کنند[46] و چون مملکت اسلامى است برابر دستور اسلام عمل کنند و با صداقت و امانت عمل نمایند.

اگر همۀ قشرهاى مملکت به این فکر باشندکه الآن مملکت اسلامى است و باید همان طورى که دستور اسلام است عمل بکنند. کم کارى در کارى که باید کار بکنند نکنند نداشته باشند، انحراف نباشد در کار، با صداقت، با امانت، با توجه به خدا عمل بکنند.[47]

امام براى تلاش و کار سودمند و ایجاد روحیۀ فعالیت در جامعه با هیچ کس رو دربایستى نداشت و از همه مى خواست که وظایف خود را درست و به موقع و بدون کم کارى انجام دهند. بویژه در مواردى که کم کارى باعث تعطیل شدن حدود الهى شود. ایشان در نامه اى که به شوراى عالى قضایى در 27/10/1367 ش. نگاشتند اخطار کردند که اگر کم کارى کنند خود به طور مستقیم اقدام به کار خواهد کرد.

اینجانب تحمل تعطیل حکم خدا را ندارم. اگر کم کارى شود خود همان گونه که در چند مورد اقدام کرده ام مستقیماً اقدام مى نمایم.[48]

بنابراین کم کارى هم خیانت است و برخلاف امانت و صداقت و هم پولى که افراد در برابر کم کارى خود مى گیرند حرام و غیر شرعى است. این کم کارى ممکن است امروز نیز وجود داشته باشد و حکم شرعى آنبا گذشته هیچ تفاوتى ندارد.

منبع: امام خمینى رحمه‏ الله و مفاهیم اخلاقى، ج 5، اخلاق مسئولان نظام اسلامى، على ‏اکبر ذاکرى، موسسه تنظیم و نشر آثار امام، ص 87-109
[1] آل عمران (3): 103، «وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللّه‏ِ جَمیعاً وَلاَتَفَرَّقوا». [2] انفال (8): 46، «وَلاَتَنازَعوا فَتَفشَلوا وَتَذهَبَ ریحُکم».  [3] صحیفه امام، ج12، ص406. [4] همان، ج18، ص134. [5] همان، ج20، ص79. [6] همان، ص224. [7] نهج البلاغه، حکمت 347، ص535، «الثناءُ بأکثرَ مِنَ الاستحقاقِ مَلَقٌ». [8] شرح غررالحکم، ج5، ص273. [9] صحیفه امام، ج19، ص370. [10] همان، ج10، ص118؛ ج13، ص176؛ ج18، ص320. [11] همان، ج13، ص269 و 331. [12] همان، ج14، ص187. [13] همان، ج21، ص452. [14] شرح حدیث جنود عقل وجهل، ص226. [15] صحیفه امام، ج16، ص20. [16] مدیریت و سیاست، ص50. [17] بحار الانوار، ج70، ص22؛ علم اخلاق اسلامى، ج2، ص137 «آدمیزاد پیر مى‏گردد و دو خصلت در او جوان مى‏شود؛ حرص و آرزوى دراز». [18] صحیفه امام، ج18، ص511. [19] حجرات (49): 10، «إنّما المؤمنون إخوة». [20] صحیفه امام، ج16، ص140.  [21] اشاره به آیۀ 63، سورۀ ص، «إنَّ ذٰلِکَ لَحَقٌّ تَخٰاصُمُ أهْلِ النّٰارِ». [22] صحیفه امام، ج16، ص140. [23] همان، ج13، ص102. [24] صحیفه امام، ج14، ص48. [25] همان، ج6، ص525. [26] صحیفه امام، ج12، ص214. [27] همان، ج6، ص461. [28] همان، ج17، ص145. [29] همان، ج13، ص403. [30] همان، ج10، ص310. [31] همان، ج19، ص370. [32] همان، ج18، ص202. [33] همان، ج16، ص463. [34] همان، ج12، ص415. [35] همان، ج16، ص473. [36] همان، ج10، ص92. [37] همان، ج12، ص325. [38] همان، ج7، ص286. [39] علم اخلاق اسلامى، ج2، ص461. [40] صحیفه امام، ج14، ص14. [41] صحیفه امام، ج16، ص23. [42] همان، ص442. [43] صحیفه امام، ج19، ص249. [44] همان، ص22. [45] همان، ج10، ص200. [46] همان، ص384. [47] همان، ج9، ص143. [48] همان، ج21، ص242.

برگرفته از: پرتال امام خمینی(س)